چالش‌های الکترونیکی شدن پرداخت عوارض آزاد راهی کشور
به گزارش «دنیای اقتصاد» نسل‌های اولیه فناوری پرداخت الکترونیکی عوارض و روش‌های شناسایی تردد که به‌تدریج در دنیا پیاده‌سازی و توسعه داده شدند، ابتدا شامل دریافت وجه نقد یا کارت‌اعتباری توسط اپراتور و ثبت در سیستم محلی و کنترل از طریق راه‌بند بوده است. این شیوه هم اکنون با عنوان سیستم نیمه‌خودکار پرداخت الکترونیکی عوارض در برخی خطوط عبوری آزادراهی کشورمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نسل چهارم برداشت مبلغ عوارض از طریق تگ خوانی به وسیله ابزارهای خوانش تک خطه انجام و شناسایی تردد از طریق سیستم پلاک‌خوانی صورت می‌گرفت. این روش در دنیا به عنوان SLFF شناخته می‌شود. در ایران این نسل توسط شرکت ناواکو در یک خط عبوری آزادراههای تهران-پردیس، تهران-قم و اهواز-بندر امام مورد استفاده قرار گرفته است. در نسل پنجم و آخرین نسل شناسایی تردد و پرداخت عوارض آزادراهی، به وسیله برداشت مبلغ عوارض از طریق تگ‌خوانی و نیز دیگر ابزارهای پرداخت الکترونیکی انجام و شناسایی به‌وسیله ابزارهای خوانش چندخطه که روی دروازه سراسری در آزادراه نصب می‌شود. در این روش ایستگاه عوارضی حذف و امکان تردد بدون توقف در همه خطوط آزادراه وجود داشته در ضمن این روش برخلاف روش‌های قبلی هیچ محدودیتی در شناسایی خودروها ندارد و معادل ظرفیت آزاد راه شناسایی صورت می‌گیرد. این روش در دنیا با دو حالت چندخطه multi-line free flow) MLFF) یا مسیر باز open road tolling )ORT) شناخته می‌شود. در ایران این نسل توسط شرکت سپندار در برخی از آزادراههای کشور از جمله آزادراههای تهران-قم، تهران-ساوه، کرج-قزوین، قزوین-زنجان، بندرعباس-شهید رجایی، قطعه اول تهران-شمال، قطعه چهارم ارومیه-تبریز، همت-کرج و قزوین-رشت پیاده‌سازی شده و در حال توسعه به سایر آزادراههای کشور است.
افزایش سهولت تردد در آزادراه، کاهش هزینه‌های بهره‌برداری آزادراه، صرفه‌جویی در زمان، کاهش مصرف سوخت، کاهش استهلاک آزادراه، کاهش آلایندگی محیط‌زیست، حذف هزینه ساخت ایستگاه‌های عوارضی در آزادراههای در حال ساخت، حذف خطرات احتمالی ناشی از تغییر سرعت خودروها در محدوده ایستگاه‌های عوارضی، امکان مدیریت ترافیک آزادراه، ارائه خدمات محاسبه عوارض بر مبنای پیمایش، عوارض بر مبنای زمان تردد، عوارض بر مبنای زمان پرداخت و ... از انگیزه‌هایی است که آزادراههای خصوصی، دولتی یا مشارکتی در دنیا را به سمت نسل پنجم سوق داده است. خوشبختانه در ایران نیز پس از تجربه محدود نسل اول و چهارم، اجرای همه آزادراههای کشور با فناوری نسل پنجم سامانه‌های پرداخت الکترونیکی عوارض آزادراهی با برگزاری فراخوان مشارکت به شرکت سپندار واگذار شده است. این فناوری هم‌اکنون در هشت آزادراه پرتردد پیاده‌سازی شده و در حال توسعه در سایر آزادراههای کشور است.
حال که تصمیم‌گیران کلیدی حوزه حمل‌ونقل مصمم به تجهیز آزادراههای کشور به آخرین نسل از فناوری‌های پرداخت الکترونیکی عوارض شده‌اند تا ایران به جرگه معدود کشورهای دارای این فناوری بپیوندد، برخی نابسامانی‌ها باعث شده تا اجرای پروژه با سختی‌هایی مواجه شود. نبود وجود قوانین حمایت‌کننده موردنیاز طرح برای وصول به موقع عوارض آزادراهی کلیدی‌ترین مشکل پیش روی این پروژه از ابتدای راه‌اندازی بوده است. هرچند تا به امروز تلاش‌های متعددی در این زمینه توسط بخش دولتی صورت پذیرفته که از این میان می‌توان به پیشنهاد افزودن عوارض آزادراهی به لایحه اخیر مالیات ارزش افزوده و انعقاد قرارداد با نیروی انتظامی اشاره کرد.به عقیده مدیرعامل سامانه پرداخت‌های نوین آزادراههای کشور سپندار (مجری پروژه الکترونیکی کردن عوارض آزادراهی) در این شرایط و با وجود دشواری‌های ناشی از عدم وصول همه عوارض آزادراهی با امتناع ترددکننده‌ها از پرداخت عوارض خود، فشارهای دیگری نیز بر دوش این پروژه نو پا گذاشته شد که از آن جمله می‌توان به مشکلات ناشی از بیکار شدن بخشی از نیروهای انسانی عوارضی‌های سابق اشاره کرد. حل این قبیل مشکلات که در زمان تغییر فناوری‌ها در هر جامعه‌ای به‌وجود می‌آید (کما اینکه در زمان راه‌اندازی تاکسی‌های اینترنتی نیز شاهد آن بودیم)، خارج از دامنه تعهدات شرکت مجری پروژه سپندار بوده است. شرکت سپندار در حد بضاعت خود اقدامات درخوری برای کاهش آن انجام داده است، اما از آنجا که این موضوعات در دایره هدف تاسیس این شرکت قرار ندارد، این اقدامات نمی‌تواند پایدار باشد. مقاومت در مقابل ایجاد رویه‌های شفافیت ساز همواره و در بسیاری از موضوعات کلان کشور وجود دارد. امید است که با همکاری و همدلی ذی‌نفعان کلیدی پروژه از جمله وزارت راه و شهرسازی و نهادهای تابعه مرتبط، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و نهادهای تابعه مرتبط، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، سرمایه‌گذاران احداث آزادراه‌ها و ترددکنندگان آزادراهی، هرچه سریع‌تر همه آزادراههای کشور به آخرین نسل از سامانه‌های پرداخت الکترونیکی عوارض آزادراهی مجهز شود و شیرینی استفاده از فناوری‌های پیشرفته روز دنیا در خدمت‌رسانی و توسعه به کام همگان بنشیند.
