نظریه مازلف
سلسله مراتب نیازهای انسانی در مدیریت
ابراهام مازلف(Abraham Maslow)، در سال ۱۹۴۳ برای اولین بار مقاله‌ای تحت عنوان «نظریه‌ای درباره ترغیب انسان» در مجله روانشناسی منتشر کرد که بعداً این نظریه را توسعه داده و در کتاب «درباره روانشناسی خلقت» انتشار داد. مازلف یک روانشناس انسان گرا بود و همچون سایر روانشناسان این مکتب اعتقاد نداشت که رفتار انسان‌ها توسط نیروهای مکانیکی تعیین می‌شوند. نظریه‌ای که طرفداران مکتب رفتارگرایی به آن معتقد بودند و یا این که همچون مکتب روانکاوی، رفتار انسان‌ها ناشی از«تکه‌های غریزی ضمیر ناخودآگاه» است. روانشناسان مکتب انسان‌گرایی، از جمله مازلف توجه خود را معطوف به قابلیت‌های انسان‌ها می‌کردند. آنان اعتقاد داشتند که انسان‌ها سعی دارند و تلاش می‌کنند به سطوح بالاتر از توانایی‌هایشان دست یابند. آنان در جست‌وجوی یافتن مرزهای خلاقیت خود، دستیابی به بالاترین حد ضمیر خودآگاه و عقل و خرد هستند. چنین حالتی را «با عملکرد انسان کامل»، «شخصیت سالم» و یا به قول مازلف «خودشکوفایی انسان» می‌نامند. مازلف برخلاف نظریه‌پردازان سایر مکتب‌های روانشناسی و روانکاوی که بیشتر مسائل را تئوریک مطرح می‌ساختند، سعی کرد به طور ساده ترغیب و انگیزش انسان را در رفتارش در چارچوبی براساس نیازهای واقعی وی بیان دارد.
تئوری سلسله مراتب نیازها
مازلف ی تئوری برای نیازهای پایه‌ای انسانی براساس «سلسله مراتب» و اهمیت ارضای آنها پی‌ریزی کرد. تمام این نیازهای اولیه و پایه‌ای غریزی است، نظیر غرایز حیوانات. شرایط محیطی نقش عمده‌ای در ارضاء نیازهای سطح بالاتر و شکوفایی استعدادهایی که انسان‌ها به ارث برده‌اند، دارد. اما اگر شرایط محیطی مساعد نباشد، آنان نمی‌توانند به طور مطلوب و شایسته
رشد کنند.
مازلف معتقد است که برای نیازهای اولیه اساسی، ۵ سطح متفاوت وجود دارد که تعداد آنها هر قدر به طرف بالا می‌رود، کمتر می‌شود. نیازهای دیگری در ورای این نیازها و در سطوح بالاتر نیز هست که شامل نیاز برای تفاهم، درک و زیبایی و نیازهای محض روحی می‌شود.
در سطوح پنجگانه نیازها، تا زمانی که نیازهای سطح اول ارضاء نشود، شخص احساس نمی‌کند که نیازهای سطح دوم باید ارضاء شود. با ارضای نیازهای سطح دوم، فرد احساس می‌کند که نیازهای سطح سوم باید ارضاء شود. سلسله مراتب نیازهای پنجگانه مازلف عبارتند از:
نیازهای فیزیولوژیکی
ارضاء نیازهای فیزیولوژیکی برای ادامه زندگی انسان‌ها و سایر موجودات زنده ضروری است. این نیازها عبارتند از:
- تنفس
- آب
- غذا
- لباس
- خواب
- ارضاء غریزه جنسی
نیازهای ایمنی
وقتی نیازهای فیزیولوژیکی انسان ارضاء شد، آن گاه برای وی نیازهای سطح دوم، یعنی نیازهای ایمنی مطرح می‌شود. اهم نیازهای ایمنی عبارت است از:
- امنیت شخصی
- امنیت مالی
- بهداشت و تندرستی
- ایمنی در برابر حوادث غیرمترقبه و غیره
نیازهای اجتماعی
هنگامی که نیازهای فیزیولوژیکی و ایمنی انسان ارضاء شد، آن وقت نیازهای اجتماعی دارای اهمیت می‌شوند. این نیازها عبارتند از:
- محبت و دوستی
- احساس تعلق به گروهی داشتن
- داشتن یک خانواده حامی و دارای ارتباط.
مازلف می‌گوید: انسان‌ها سعی دارند به احساس تنها و غریبه بودنشان غلبه کنند. این امر شامل دریافت محبت و عشق ورزیدن، تاثیر گذاشتن و احساس متعلق به دیگران بودن، می‌شود.
عزت و احترام
یکی دیگر از نیازهای مهم انسان، عزت و احترام است که دیگران باید برای وی قائل شوند. همه افراد احتیاج دارند که مورد احترام قرار گیرند و توسط سایرین پذیرفته شوند. این احساس پذیرفته شدن به وسیله دیگران و مورد احترام قرار گرفتن، عزت نفس شخص را افزایش می‌دهد.
بعضی از نیازهای احترام و عزت عبارتند از:
- عزت نفس
- موفقیت
- مورد توجه قرار گرفتن
- پذیرفته شدن
- معروفیت
خودشکوفایی
پس از آن که نیازهای یاد شده، ارضاء شد و فقط پس از ارضاء آن نیازها، نیاز به خودشکوفایی فعالی می‌شود و شخص احساس نیاز به آن دارد. مازلف خودشکوفایی را نیاز یک فرد برای «بودن» و «انجام» آن کار می‌داند که «برای آن زاده شده است». «یک موسیقی دان باید موسیق بنوازد، یک هنرمند باید نقاشی کند و یک شاعر باید شعر بسراید.»
این گونه نیازها در فرد موجب نا آرامی می‌شوند. این افراد احساس می‌کنند چیزی را گم کرده‌اند، تنش دارند، به دنبال چیزی می‌گردند و خلاصه «نا آرام» هستند.
خودشکوفایی اوج سلسله مراتب به نیازهای مازلف را تشکیل می‌دهد. در این جا شخص به دنبال دستیابی به ظرفیت کامل خود است. برعکس نیازهای سطوح پایین‌تر، نیاز به دستیابی به ظرفیت کامل هرگز ارضاء نمی‌شود، چون همیشه فرصت‌های جدیدتری برای ارضاء پدید می‌آیند.
افرادی که به خود شکوفایی می‌رسند، دارای نیازهایی از قبیل زیر هستند:
- حقیقت جویی
- عدالت‌خواهی
- خردورزی
- ماهیت گرایی
اغلب سلسله مراتب نیازهای مازلف به صورت هرم یا مثلث نمایش داده می‌شود که در زیر مثلث نیازهای اولیه و در فوق آن نیازهای برتر قرار دارند.
کاربرد نظریه مازلف در مدیریت
نظریه نیازهای مازلف در مدیریت دارای ابعاد گسترده و وسیعی است. تئوری مازلف موقعیت‌های گوناگونی را برای ترغیب و انگیزش کارکنان سازمان از طریق سبک مدیریت، طراحی مشاغل، کمک‌های مختلف مالی و غیره پدید آورده است. در سطح نیازهای فیزیولوژیکی، کارگران و کارکنان باید برخوردار از ناهار و استراحت بوده و دستمزد و حقوقی دریافت کنند که بتوانند با آن مایحتاج ضروری زندگیشان را خریداری کنند.
در سطح نیازهای ایمنی، باید یک محیط کاری ایمن فراهم شود، امنیت شغلی تا حد ممکن تضمین شود. بیمه‌های درمانی و بیکاری گسترش یابد. در این سطح باید امنیت مالی کارگران و کارکنان تامین شود.
برای ارضاء نیازهای اجتماعی کارکنان، باید روحیه همکاری و همدلی بین آنان به وجود آورد. روابط دوستانه را باید بین کارگران و کارکنان، نخست ایجاد و سپس توسعه داد. برنامه‌های گروهی و گردش‌های دسته‌جمعی در ایجاد همبستگی بین کارکنان فوق‌العاده موثر است.
در رابطه با نیازهای مربوط به عزت و احترام، مدیریت باید اقدامات موفقیت‌آمیز کارکنان را مورد تمجید و ستایش قرار دهد تا آنان احساس کنند مدیریت برای کارهایشان احترام قائل است. در این صورت آنان در برابر خود احساس غرور و افتخار می‌کنند.
در سطح عالی خودشکوفایی، کارکنان باید این موقعیت و فرصت را پیدا کنند تا بتوانند از ظرفیت‌ها، استعدادها و توانایی‌های خود حداکثر استفاده را ببرند. مدیریت نه تنها نباید مانع بروز و ظهور استعدادهای کارکنان شود، بلکه به طرق گوناگون این توانایی‌ها را باید مورد حمایت قرار دهد. نظر مازلف در سایز حوزه‌ها، نظیر تعلیم و تربیت، کاربرد گسترده‌ای دارد. از نظریه مازلف همچنین می‌توان برای انگیزش کارکنان و وابستگی بیشتر آنان به سازمان خود و کارآیی بالاتر استفاده کرد.
ارسال نظر