شکاف بین دخل و خرج در ۵ سال
به‌طور دقیق‌تر می‌توان یک جامعه را متصور شد که در آن سطح درآمد و به‌طور کلی بودجه خانوار نمونه مطلوب باشد اما شکاف درآمدی بسیار بالایی بین طبقات مختلف وجود داشته باشد. به همین دلیل در کنار کمیت بودجه چگونگی پراکنش آن نیز اهمیت دارد. منظور از بودجه خانوار نیز دخل و خرج یا همان مقایسه سطح درآمدی است که گردانندگان خانوار به طرق مختلف از جمله دستمزد و حقوق دریافت می‌کنند با مخارج و هزینه‌هایی است که در خانواده صرف اقلام مختلف مانند خوراکی می‌شود. به عبارت دیگر منظور از درآمد کلیه وجوه نقد و غیرنقدی است که در عوض کار انجام شده، سرمایه به‌کار رفته و یا از طریق منابع دیگر به خانوار تعلق می‌گیرد. منظور از هزینه ارزش پولی تمام کالا و خدماتی است که از سوی خانوار برای دوره جاری یا آینده تهیه شده است.
در این راستا یک روش مناسب برای بررسی وضعیت رفاهی خانوار تحقیق در خصوص مقدار شکافی بین کل درآمد و هزینه‌های خانوار است. هر چه این شکاف بیشتر باشد یعنی سطح درآمد خانوار از کل هزینه‌های او بیشتر بوده با اطمینان خوبی می‌توان گفت رفاه خانواده افزایش یافته است. در این حالت مقدار شکاف یاد شده به پس‌انداز منجر می‌شود. به طوری که یکی از خصیصه‌های بودجه خانوار در طبقات درآمدی بالا، بالا بودن این شکاف و متعاقبا نرخ نهایی پس‌انداز قابل توجه در این قشر از جامعه است. در طرف مقابل هر چه شکاف یاد شده کوچک‌تر باشد به این معنی بوده که درآمد مازاد بر مخارج خانوار رو به کاهش است و خانوار در وضعیت رفاهی خوبی قرار ندارد. در طبقات پایین جامعه معمولا این شکاف نه تنها زیاد نیست بلکه منفی نیز می‌شود. به این معنی که خانوار نمونه به اندازه تمام مخارج خود درآمد نداشته و مجبور به ملاحظات مصرفی یا وام گرفتن از موسسات مربوطه است. هر چه وزن چنین خانوار‌هایی در سرشماری جمعیت یک کشور بیشتر باشد، فقر و ناتوانی در آن جامعه نیز گسترده‌تر خواهد بود.
بیشترین شکاف منفی در سال ۹۳
در مجموع یکی از معیار‌های مهم برای سنجش رفاه خانوار استفاده از همین مقدار شکاف و بررسی مقدار و علامت آن در سیر زمان است. اگر این شکاف با گذشت زمان مثبت و فزاینده باشد یعنی رفاه خانوار رو به افزایش است اما در بازه‌های زمانی که این شکاف منفی و کاهنده است یعنی عوامل اقتصادی به نحوی در تعامل با همدیگر حرکت کرده‌اند که نتیجه آن کاهش رفاه خانوار بوده است. بررسی‌ها از مقدار این شکاف در ۵ سال منتهی به ۱۳۹۴ نشان می‌دهد هم در خصوص علامت شکاف و هم در خصوص کمیت آن تغییرات قابل توجهی اتفاق افتاده است. به طوری که از ۵ سال یاد شده، سال ابتدایی و انتهایی یعنی ۱۳۹۰ و ۱۳۹۴، شکاف کم و در سه سال میانی شکاف منفی و قابل توجه بوده است. از سال ۹۰ تا ۹۲ هزینه و درآمد خانوار با شیب تند افزایش یافته‌اند. علت این شیب تند را می‌توان به تورم نسبت داد. به عبارت دیگر در دوران تورمی اگر چه ممکن است مقدار فیزیکی خرید کالاها و خدمات افزایش نیابد اما خود افزایش قیمت حجم اسمی هزینه‌ها و مخارج را بالا نشان می‌دهد.
به علاوه در سه سال یاد شده آهنگ رشد هزینه‌ها بیشتر از درآمدها بوده است. به عبارت دیگر تورم و افزایش قیمت‌ها در مخارج دیده شده اما در درآمدها منظور نشده است. این روند کاملا پیش‌بینی‌پذیر است چرا که اگر در دوره فعلی تورم افزایش یابد، سیاست‌گذار بلافاصله کف دستمزد را افزایش نمی‌دهد بلکه بر اساس قانون در ابتدای سال بعد آن را افزایش خواهد داد. تورم بر مبنای شاخص قیمت مصرف‌کننده در سال‌های ۹۰، ۹۱ و ۹۲ به ترتیب حدود ۲۱، ۳۰ و ۳۴ درصد بوده است. در سال‌های ۹۳ و ۹۴ به خاطر کاهش تورم به ترتیب به ۱۵ و ۱۱ درصد شیب افزایش هر دو هزینه‌ها و درآمدها ملایم‌تر شده است. البته شکاف بین درآمدها و هزینه‌ها در سال ۹۳ افزایش یافته و در سال ۹۴ تقریبا به صفر رسیده است. یعنی در این بازه زمانی خانوار‌ها بخش قابل توجهی از مخارج خود را با پس‌انداز‌های قبلی تامین کرده‌اند. علت اصلی این شکاف رکودی است که به علت سیاست‌های ضدتورمی دولت یازدهم و همچنین کاهش قیمت نفت و تنگنای ناشی از تحریم‌های بین‌المللی اتفاق افتاد. به عبارت دیگر مسائل یاد شده باعث شد تا شکاف ابتدا وارد یک فرآیند نزولی و در سال ۹۳ به بیشترین مقدار منفی خود در بازه مورد بررسی برسد.
البته کوشش دولت به‌منظور کاهش تورم که در سال ۱۳۹۴ خود را نشان داد به کمک دخل و خرج خانوار‌ها آمد. کاهش قابل توجه تورم در سال ۹۴ منجر به کاهش قابل توجه ارزش اسمی هزینه‌ها و در نتیجه از بین رفتن شکاف در این سال شده است. در مجموع حجم سفره مصرف‌کننده در سال‌های ۹۰ تا ۹۲ به صورت اسمی و نه حقیقی افزایش پیدا کرده است. منظور از حجم حقیقی حجم تورم در رفته بودجه خانوار است. در سال ۹۳ به خاطر فشار نسبی بیشتر افزایش رکود(نسبت به کاهش تورم)، حجم نسبی سفره مصرف‌کننده رو به کاهش است و در سال ۹۴ فشار نسبی بیشتر کاهش تورم (نسبت به افزایش رکود) احتمالا منجر به افزایش حجم حقیقی سفره مصرف‌کننده شده است. به این ترتیب شکاف یاد شده که در ۴ سال ابتدایی منفی بود در سال ۱۳۹۴ تقریبا به صفر رسیده است. یعنی در این سال دخل و خرج خانوار نمونه با هم برابر شده است.
ارسال نظر