آیا بازار حملونقل درون شهری به دست تاکسی‌های اینترنتی خواهد افتاد؟
الگوی ایرانی بازار رقابتی
رقابت و انحصار دو مفهوم در هم گره خورده‌ای است که گاه می‌تواند مانع آزادسازی قیمت‌ها شود. به این معنی که رقابت در بازارها گاه موجب میشود تا سایر شرکت‌ها از میدان رقابت به در شوند. اینکه آیا چنین رقابتی می‌تواند انحصار ایجاد کند یا خیر، یکی از مهم‌ترین مباحثی است که متولیان قیمت‌گذاری در ایران را به اشتباه می‌اندازد. به گونه‌ای که امکان دارد بازار را انحصاری تشخیص داده و نسبت به کنترل قیمت‌ها وارد گود شوند. تشخیص انحصار در یک بازار موضوعی است که دکتر موسی غنی نژاد، اقتصاددان، در این گفت‌وگو به آن پرداخته است.
رقابت و انحصار دو مفهوم در هم گره خورده‌ای است که گاه می‌تواند مانع آزادسازی قیمت‌ها شود. به این معنی که رقابت در بازارها گاه موجب میشود تا سایر شرکت‌ها از میدان رقابت به در شوند. اینکه آیا چنین رقابتی می‌تواند انحصار ایجاد کند یا خیر، یکی از مهم‌ترین مباحثی است که متولیان قیمت‌گذاری در ایران را به اشتباه می‌اندازد. به گونه‌ای که امکان دارد بازار را انحصاری تشخیص داده و نسبت به کنترل قیمت‌ها وارد گود شوند. تشخیص انحصار در یک بازار موضوعی است که دکتر موسی غنی نژاد، اقتصاددان، در این گفت‌وگو به آن پرداخته است. او معتقد است که اگر در بازاری شرکت‌ها بتوانند به راحتی وارد شوند، آن بازار نمی‌تواند انحصاری باشد. شرکت برنده در این بازار شرکتی است که بتواند کالا یا خدمات باکیفیت و ارزان را در اختیار مشتریان بگذارد.
در این شرایط نمی‌توان آن بازار را انحصاری تشخیص داد. چراکه اگر شرکت برنده از کیفیت خدمات خود بکاهد یا قیمت‌ها را افزایش دهد، سایر شرکت‌ها می‌توانند وارد میدان رقابت شوند. نمونه‌ای از این بازار را امروزه در حملونقل درون شهری شاهد هستیم. اسنپ و تپسی دو شرکت خدمات حملونقل درون شهری هستند که توانسته‌اند در این بازار، خدماتی را که پیش از این تاکسی‌ها و آژانس‌ها در اختیار مشتری می‌گذاشتند، با قیمتی ارزان تر و با کیفیتی بهتر به مسافران ارائه دهند.
این امر موجب شده تا بازار انحصاری حملونقل درون شهری که پیش از این به دست طیف‌های سنتی شامل تاکسیرانان و آژانس‌داران بود، به بازاری رقابتی بدل شود که دو شرکت تاکسی اینترنتی از آن بهره‌مند شده‌اند. به همین دلیل اعتراض تاکسیرانان و آژانس داران هر روز در اشکال مختلف، مطرح میشود. جدیدترین خبرها هم حاکی از شکایت تاکسیرانان از اسنپ و تپسی به دلیل آنچه دامپینگ قیمتی این دو شرکت عنوان کرده‌اند، اما دکتر غنی‌نژاد معتقد است ورود این دو شرکت به بازار، رقابت معنی داری را به‌وجود آورده که می‌تواند برای سایر بازارها به‌عنوان الگو مورد استفاده قرار بگیرد. در این میان طبیعی است که طیف سنتی هم از این اتفاق شاکی باشد. در ادامه مشروح گفت‌وگوی این اقتصاددان را می‌خوانید.
کسب و کارهای دیجیتالی این روزها خدمات رسانی را به شیوه‌های آسان و ارزان انجام می‌دهند. عده‌ای بر این باورند که این خدمات ارزان می‌تواند به ایجاد انحصار منتج شود. چنین دیدگاهی در مورد خدمات اسنپ و تپسی هم وجود دارد. آیا خدمات ارزان مانند اسنپ و تپسی به انحصار تبدیل میشود؟ آیا رقابت به این شیوه در اقتصاد توجیه دارد؟
انحصار زمانی رخ می‌دهد که برخی تولید‌کنندگان یا یک تولید‌کننده، تولید کالا یا خدمتی را در اختیار خود داشته باشند و نگذارند کسی وارد بازار آن شود. درصورتی که نگذارند رقیب فعالیت کند، انحصار پیش می‌آید. در مثال اسنپ یا تپسی که مطرح کردید، مساله متفاوت است. تاکسیرانی یک صنف است که جا به جایی مسافر را در انحصار خود دارد، زیرا برای وارد شدن به این حرفه باید فرد مجوز بگیرد و هر فردی نمی‌تواند به راحتی این کار را انجام دهد و ملزم به طی مراحلی است. درمورد آژانس‌ها هم همین اتفاق می‌افتد. اما اسنپ و تپسی وارد عرصه‌ای شده‌اند که برای صنف تاکسیرانی قابل کنترل نیست و در واقع در اینجا اسنپ و تپسی رقابت ایجاد کرده‌اند. زیرا خدماتی را که تاکسی به مردم ارائه می‌دهد ارزان تر در خدمت آنها قرار می‌دهند. پس رقابت معنی داری در این بازار برقرار شده است.
در این فضا سنتی‌های بازار باید برای رقابت سالم، چه اقداماتی انجام دهند؟
تاکسی‌داران و آژانس داران باید ببینند که اسنپ چه کار می‌کند که مردم به آن اقبال دارند و هزینه‌های آن کاهش یافته و کیفیت کارش بهتر است. در این حالت اسنپ پیشران و پیشرو است و بقیه سیستم‌های حملونقل باید از آنها تقلید کنند. این نمونه یک بازار رقابتی است.
وقتی شرکت یا بنگاه اقتصادی رقیب خود را از میدان به در می‌کند، چطور می‌توان جلوی انحصار آن را گرفت؟ به‌طور مثال اسنپ وارد میدان رقابت شده؛ امکان دارد پس از مدتی رقبای خود را حذف کند. در این صورت در این بازار فقط یک شرکت فعال است. چطور می‌توان از این انحصار جلوگیری کرد؟
بازار انحصاری به دلیل اینکه کالای بدون کیفیت با قیمت بالا به مشتریان ارائه می‌دهد، ناخوشایند و نامناسب است. وقتی رقیبی وارد میدان میشود که کالا و خدماتی با کیفیت بهتر و قیمت پایین تر عرضه می‌کند، انحصار نیست و هدف اقتصاد هم همین است.
منظورتان این است که چنین انحصاری در بازار خوب است؟ به هر حال برخی می‌گویند این شرکت‌ها با خدمات ارزان مشتری را جذب می‌کنند و انحصار ایجاد می‌کنند.
این انحصار نیست. این یعنی این مجموعه کاری را می‌کند که بقیه نمی‌توانند با آن رقابت کنند و از بین می‌روند.
یعنی این به دست آوردن بازار با رقابت به معنی انحصار نیست؟
خیر، این به معنای انحصار نیست. زیرا سایر شرکت‌ها و خدمات رسان‌ها هم می‌توانند همین کار را انجام دهند. جلوی کسی را برای ورود به این بازار نگرفته‌اند و نیازی به بوروکراسی اداری برای انجام آن نیست. هر کسی می‌تواند شرکتی مانند اسنپ ایجاد کند. بنابراین اینجا با انحصار سر و کار نداریم. انحصار زمانی رخ می‌دهد که مانعی برای ورود رقیب ایجاد شود.
شرکت‌هایی مانند اسنپ و تپسی از ترفندهای تبلیغاتی برای تعیین قیمت استفاده می‌کنند، به گونه‌ای که گاهی به دلیل جلب اعتماد مردم، مرجع قیمت قرار می‌گیرند. آیا این شرکت‌ها می‌توانند در بازار قیمت را تعیین کنند؟
نه نمی‌توانند. اگر مانعی برای رقابت وجود نداشته باشد، به محض اینکه بخواهند قیمت را بالا ببرند، رقبا می‌توانند وارد بازار شوند و قیمت را پایین بیاورند، بنابراین تعریف بازار رقابتی این است که کسی نتواند مانع فعالیت و ورود شرکت‌ها به صنعت شود. اگر این شرط برقرار شود ما با یک بازار رقابتی رو‌به‌رو هستیم و از همه مزایای آن هم استفاده می‌کنیم. اینکه می‌گویند این شرکت‌ها امروز برای به‌دست آوردن بازار، خدمات ارزان ارائه می‌دهند و در آینده خدمات خود را گران می‌کنند، درست نیست چون رقبا می‌توانند وارد بازار شده و با قیمت ارزان‌تر مشتری را از آن خود کنند، یعنی همان کاری که اسنپ با تاکسیرانان کرده، شرکت یا سیستم دیگری با اسنپ می‌کند، به شرطی که رقابت باشد و کسی مانع ورود افراد به فعالیت‌ها نشود.
به‌نظر می‌رسد جبهه‌گیری طیف‌های سنتی مقابل کسب و کارهای نوین تنها در ایران نیست و در دنیا هم وجود دارد. به‌عنوان مثال از شرکت اوبر هم شکایت شده است. آّیا در دنیا محدوده قیمت برای کالا و خدمات تعیین میشود یا قیمت را بازار آزاد تعیین می‌کند؟
نه؛ در دنیا محدوده قیمت تعیین نمی‌شود و علت شکایت از اوبر هم مانند شکایت تاکسیرانان ما از اسنپ است. افرادی که به‌صورت سنتی در حملونقل هستند با حضور رقبای جدید که با قیمت ارزان‌تر بازار را از آنها می‌گیرد، متضرر می‌شوند و طبیعی است که بخواهند به هر قیمتی جلوی آن را بگیرند. این در کشورهای غربی نیز دیده میشود و از شرکت‌های این‌چنینی شکایت‌های گوناگونی انجام میشود ولی در نهایت اسنپ، اوبر و شرکت‌های مشابه برنده اصلی هستند زیرا قوی‌ترند و مصرف‌کننده‌ها به دنبال کالا و خدمات با کیفیت بهتر و قیمت پایین‌تر هستند.
* فکر می‌کنید با توجه به اینکه در حال حاضر هر ساله قیمت دستوری به تاکسیرانان ابلاغ میشود، حضور شرکت‌هایی مانند اسنپ و تپسی می‌تواند شرایط را به گونه‌ای تغییر دهد که قیمت‌گذاری دستوری در این بازار از بین برود؟
بله. اگر دولت و اصناف جلوی فعالیت اسنپ و استارت‌آپ‌هایی مانند اسنپ را نگیرند، اینها می‌توانند در بازار گسترش پیدا کنند و رقبای دیگری مانند خودشان وارد شده و بازار رقابتی ایجاد کرده و قیمت‌ها را تعیین کنند. این وضعیت نشان‌دهنده عملکرد واقعی بازار آزاد است. همه به چشم خود می‌بینند که وقتی بازار آزاد و رقابتی باشد، به نفع مصرف‌کننده است.
*می‌توان از این سیستم حملونقل شهری برای سایر بازارها الگوبرداری کرد؟
بله. اگر دولت، سندیکاها و اصناف جلوی استارت‌آپ‌ها را در عرصه‌های مختلف نگیرند، بله می‌تواند در همه زمینه بازار رقابتی ایجاد کرد و این پدیده‌ای است که همه‌جای دنیا با آن رو‌به‌رو هستیم و این نتیجه پیشرفت تکنولوژی و استفاده از ابزارهای نوین است.
*در حال حاضر اقتصاد استارت‌آپ‌ها در ایران در چه شرایطی است؟ آیا سودی که انتظار می‌رود نصیبشان میشود؟
بله. استارت‌آپ‌هایی که رقبای سنتی‌شان مانع فعالیت آنها نمی‌شوند، خیلی موفقند. نمونه آن را در سیستم حملونقل شهری اسنپ و تپسی می‌بینیم. در عرصه‌های مختلف دیگر خدمات هم همین‌طور است. اگر مانعی برای آنها ایجاد نشود به نظر می‌توانند مفید باشند و سود ببرند.
ارسال نظر