با ذخیره معدنی ۴میلیارد تنی و دارا بودن بیشترین تنوع سنگ‌های تزئینی در جهان، ایران سومین تولید کننده سنگ‌های تزئینی در دنیا است. در حال حاضر بالغ بر ۱۹۰۰واحد معدنی در کشور در حوزه سنگ‌ها ی تزئینی فعالیت دارند و ظرفیت اسمی‌تولید در این بخش ۲۷ میلیون تن است. در بخش فرآوری سنگ‌های تزئینی نیز حدود ۶ هزار و ۵۰۰ واحد با ظرفیت اسمی‌تولید ۱۶۰ میلیون متر مربع وجود دارد. ارزش زنجیره در حوزه سنگ‌های تزئینی بر اساس ظرفیت نصب شده بیش از ۷ میلیارد دلار است. اما متاسفانه به دلایل زیادی، سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی که در این حوزه صورت گرفته، بازگشت مناسبی ندارد. این آمار و ارقام بخشی از اطلاعاتی است که در گفت‌وگو با احمد شریفی، دبیر انجمن سنگ ایران مطرح شد. مشروح این گفت و گو در ادامه آمده است:

آقای شریفی به عنوان نخستین سوال بفرمایید که آیا بازگشت سرمایه در حوزه سنگ متناسب با میزان سرمایه‌گذاری است؟

در حال حاضر ارزش محصولات سرمایه‌گذاری شده در این صنعت بر اساس ظرفیت پروانه‌های صادر شده حدود ۷ میلیارد دلار است اما بازگشت سرمایه در این صنعت متناسب با میزان سرمایه‌گذاری نیست. هم اکنون بالغ بر ۱۹۰۰ واحد معدنی در کشور در حوزه سنگ‌های تزئینی فعالیت داشته و ظرفیت تولید در این بخش ۲۷ میلیون تن است و در بخش فرآوری سنگ‌های تزئینی نیز حدود ۶ هزار و ۵۰۰ واحد با ظرفیت اسمی‌تولید ۱۶۰ میلیون متر مربع وجود دارد. متاسفانه به‌دلیل رکود در بخش ساختمان و مسکن و رکود اقتصادی در کشور، ظرفیت عملی که در بخش معدن عملیاتی می‌شود حدود ۱۲ میلیون تن است. در بخش فرآوری نیز سالانه حدود ۶۰ میلیون مترمربع تولید صورت می‌گیرد. این به این معنی است که تولید ما در بخش معدن به‌دلیل مشکلاتی که خدمت شما توضیح می‌دهم، چیزی کمتر از نصف ظرفیت اسمی، است و در بخش فرآوری هم حدود ۳۷ درصد ظرفیت اسمی، تولید می‌کنیم.

این ضعف بزرگ ما است همانطور که می‌دانید وقتی که در تولید صنعتی، فاصله میزان تولید عملیاتی با تولید اسمی‌زیاد باشد، تولید فاقد توجیه اقتصادی است، اصولا واحدهای صنعتی در صورت فعالیت با بیش از ۵۰ درصد ظرفیت اسمی، توجیه اقتصادی دارند وقتی که واحدهای تولیدی این صنعت اغلب کمتر از ۵۰ درصد ظرفیت اسمی‌شان، تولید می‌کنند، طبیعتا قیمت تمام‌شده افزایش پیدا کرده و رقابت پذیری در بازارهای بین المللی را از دست می‌دهند. برای اینکه بتوانیم این صنعت را نجات بدهیم چه در بخش تولید معدن و چه در بخش تولید فرآوری؛ باید دولت و مسوولین نظام یک نگاه ویژه‌ای را به این صنعت داشته باشند. ارقام زیادی که در این صنعت سرمایه‌گذاری شده، ۳۰۰ هزار شغل در آن ایجاد کرده است. این رقم در حالیست که با وجود رکود و کاهش تولید، رقم قابل‌توجهی ریزش اشتغال داشتیم. برای اینکه بتوانیم، در کنار حفظ اشتغال موجود، در راستای اشتغال‌زایی، ظرفیت تولید فعلی را افزایش داده و به ظرفیت اسمی‌نزدیک کنیم، باید در این صنعت یک سری اقدامات به خصوص از سوی دولت انجام شود.

چه اقداماتی در صنعت سنگ می‌تواند منجر به رشد تولید و افزایش بهره وری شود؟

ابتدا از بخش معدن شروع می‌کنم؛ متوسط سرمایه‌گذاری در معادن براساس این ۱۹۰۰ معدن، حدود ۷۰۰ الی ۸۰۰ میلیون تومان (در هر معدن) است و این با متوسط نیاز سرمایه‌گذاری‌ که باید در معدن حدود ۲ میلیارد تومان باشد تفاوت فاحشی دارد؛ دلیل اینکه هم اکنون این صنعت به‌لحاظ تولید کمی‌و کیفی دچار مشکل شده است این است که ماشین‌آلات در این حوزه مستهلک شده و ماشین‌آلات مستهلک، هزینه تعمیر و نگهداری را بالا می‌برد. بنابراین بخش معدن به ماشین‌آلات استانداردی نیاز دارد که بتواند کیفیت تولید را افزایش دهد. نیاز به سرمایه‌گذاری در بخش نوسازی ماشین‌آلات معدنی برای افزایش کیفیت و کمیت تولید، یکی از ضروریاتی است که باید به آن توجه ویژه شود. انجمن سنگ ایران به دولت و وزارتخانه (صمت) پیشنهاد کرده است که برای نجات این صنعت و بالا بردن کیفیت تولید و کمیت آن لازم است که یک سرمایه‌گذاری جدی در بخش معدن صورت گیرد و ماشین‌آلات نوسازی شده و ماشین‌آلات استاندارد به آنها تحویل داده شود که منجر به تولیدات بهینه و استاندارد شود.

اگر مشکلات بخش معدن حل شده و ماشین‌آلات نو و استاندارد جایگزین ماشین الات ضعیف و فرسوده شود و در بخش طراحی و اکتشاف معدن نیز روش‌های نوین را جایگزین کرده و در راستای استخراج بهینه از معادنمان حرکت کنیم، معادن کشور (معادن سنگ تزئینی) می‌تواند با سرمایه‌گذاری جدید و نوسازی ماشین‌آلات و اکتشاف اصولی و طراحی مهندسی شده در بخش استخراج به نقطه‌ای برسد که نیاز کشور را تامین کند و بخش عمده‌ای از مازاد تولید را نیز در بخش معدن صادر کند. در حال حاضر ۱۲ میلیون تن تولید سنگ داریم، از این مقدار حدود ۴۰ درصد به صورت استاندارد تولید می‌شود، به سنگی استاندارد گفته میشود که کاملا شش وجه و گونیا بوده و قابل‌برش با دستگاه‌های اره باشد. به‌دلیل مشکلاتی که وجود دارد و کمبود تجهیزات در حال حاضر تنها ۴۰ درصد تولید ۱۲ میلیون تنی ما سنگ استاندارد ۶ وجه است. اولویت ما باید بهبود کیفیت استخراج و تامین ماشین‌آلات و افزایش تولید سنگ استاندارد باشد که بخشی از آن با نظارت در طراحی و کنترل ضایعات بدست می‌آید و بخشی دیگرنیز با افزایش سرمایه گذاری حاصل می‌گردد. این سرمایه‌گذاری می‌بایست تولید سالانه معادن را از ۱۲ به حداقل ۲۰ میلیون تن برساند و تولیدات را قابل‌عرضه به بازارهای جهانی نماید.

از مسوولین وزارتخانه درخواست داریم به موضوع حمایت از بخش معادن و صنایع سنگ‌های تزئینی توجه ویژه داشته باشند. اگر ما بتوانیم در بخش معدن به ۲۰ میلیون تن تولید در سال برسیم، با فرض اینکه واحدهای فرآوری نیز هم پای این صنعت پیش روند، حدود ۶ میلیون تن مازاد تولید خواهیم داشت؛ این مقدار بالقوه می‌تواند ما را به صادرات مطلوبی برساند که مدنظر ما در برنامه سند چشم‌انداز صنعت سنگ است. در بخش معدن اگر بخواهیم معادن روی پای خودشان بایستند باید به چند نکته توجه کنیم، این نکات عبارتند از سرمایه‌گذاری و تجهیز و جایگزین شدن ماشین‌آلات نو با ماشین‌آلات مستعمل، تکمیل ماشین‌آلات استاندارد برای تولید کیفی در معادن و قبل از این دو آیتم، اکتشاف با روش جی پی آر و استاندارد و طراحی استخراج بر اساس شرایط درزه‌ها و گسل‌ها که بیشترین راندمان را در تولید سنگ استاندارد ایجاد نماید. توجه به این نکات باعث خواهد شد که تولید سنگ استاندارد از ۴۰ درصد به ۸۰ درصد افزایش پیدا کرده و ضایعاتمان کاهش پیدا کند، در این شرایط می‌توانیم مازاد تولیدات با کیفیت را صادر کنیم.

در بخش صادرات سنگ‌های تزئینی با چه موانعی روبرو هستید ؟

همانطور که عرض شد با افزایش تولید سنگ استاندارد، مازاد این تولید می‌تواند صادر شود و ضایعات نیز کاهش پیدا می‌کند. اما برای صادرات سنگ نیاز به مشوق‌های صادراتی نیز می‌باشد، متاسفانه به جای برنامه ریزی و بال و پر دادن به بخش خصوصی برای صادرات، هر از چندی با برچسب خام فروشی، عوارض بر صادرات وضع می‌شود که این موضوع امکان صادرات را سلب کرده و مانع حضور ما در بازار‌های جهانی می‌شود. این در حالیست که صادرات سنگ به اشتباه خام‌فروشی تلقی می‌شود، چرا که سنگ به صورت نیمه فرآوری شده صادر می‌شود که اصطلاحا به آن سنگ کوپ گفته می‌شود و باید به این نکته توجه شود که سنگ کوپ شش وجه، سنگ خام محسوب نمی‌شود و سنگ خام سنگی است که از دل کوه بیرون می‌آید بعد با توجه به درزها، شکستگی‌ها، دورنگی‌ها و دیفکت‌هایی که روی سنگ دارد از یک سنگ ۲۰۰ تنی که روی زمین می‌افتد، حدود ۴۰ درصد تبدیل به سنگ استانداردی که قابل عرضه است، می‌گردد.

اگر قرار باشد که ما سنگی که از آن سنگ اصلی جداشده، نیمه‌فراوری شده، ابعاد گونیا پیدا کرده و شش وجه شده را خام تلقی کنیم کاملا از نظر اصولی اشتباه است. این سنگ نیمه‌فرآوری است. دولت برای اینکه بتواند معادن را از رکود نجات بدهد، الزاما در بخش صادرات سنگ بایستی مشوق ایجاد کند و دستور و جایزه بگذارد و اما متاسفانه دولت برای ۸۰ درصد صادرات سنگ‌های نیمه‌فرآوری کوپ ما را مشمول مالیات کرده و فقط ۲۰ درصد مشمول معافیت شده این خطای بزرگی است که در ارتباط با توسعه صادرات سنگ به‌شدت به صنعت آسیب می‌زند وما به جد از دولت می‌خواهیم که نسبت به معافیت کامل صادرات سنگ‌های قواره‌شده نیمه‌فرآوری هم اقدام کند و هیچ زمانی به فکر ایجاد عوارض برای صادرات این بخش نباشد. همچنین دولت می‌تواند با حمایت از معدنکاران برای حضور در نمایشگاه‌های بین المللی، واحدها را به بازارهای هدف نزدیک کند و به واحد‌ها برای تامین نقدینگی و سرمایه در گردش در بخش صادرات کمک کند، این کار می‌تواند از طریق بانک توسعه صادرات و صندوق ضمانت صادرات و صندوق سرمایه‌گذاری بیمه معادن انجام شود.

انجمن در راستای حمایت از اعضای صادرکننده خود، ایجاد کنسرسیوم را در دستور کار دارد. این کنسرسیوم‌ها تجمیعی از ۸ تا ۱۲ واحد معدنی و واحدهای فرآوری کننده و صادرکننده‌ می‌باشند که با تجمیع این پتانسیل‌ها، بخش‌های مختلف از معدن تا صادرات در حوزه صنعت سنگ تقویت خواهد شد. در کشورهای دیگر مثل ایتالیا و ترکیه دولت گاهی بیش از ۸۰ درصد هزینه‌های نمایشگاه‌های خارجی را تامین کرده و بخش عمده‌ای از هزینه‌ هیات‌های تجاری که به بازارهای هدف می‌فرستند را تامین می‌کنند. ما اگر این امکانات را در بازارهای هدف صادراتی نتوانیم فراهم کنیم، از رقبایمان عقب می‌مانیم و وقتی از رقبایمان عقب بمانیم نمی‌توانیم در بازارهای هدف حضور جدی پیدا کنیم از همین رو است که در تلاش هستیم تا وزارتخانه و سازمان‌های مرتبط را متقاعد کنیم که به جد از معدنکاران و صنعتگران ما در این زمینه حمایت و پشتیبانی کنند.

مقصد سنگ‌های صادراتی ایران کدام کشور‌ها هستند؟

صادرات سنگ نیمه‌فرآوری (کوپ‌) عمده بازار ما عمدتا به هند و چین هست و مابقی محصولات فرآوری شده را به کشوهای حوزه خلیج فارس، آسیای میانه، ایتالیا، هند، برزیل، روسیه، لهستان، آفریقای جنوبی، اندونزی، ترکیه صادر می‌کنیم و با وجود انکه برخی از این کشور‌ها خود صادرکننده سنگ هستند، اما به دلیل اینکه ما بیشترین تنوع سنگ را در دنیا داریم، علاقه‌مند به خرید سنگ‌های ایرانی هستند.

آیا به لحاظ قیمت‌تمام‌شده می‌توانیم با آنها رقابت کنیم؟

متاسفانه در این حوزه ما خیلی قوی نیستیم همانطور که عرض شد به دلیل اینکه اغلب واحد‌ها با ۴۰ درصد ظرفیت کار می‌کنند قیمت تمام شده آنها افزایش پیدا کرده از سویی دیگر بهره‌های بانکی بالای ۲۰ تا ۲۴ باعث شده تا توان رقابتی ما محدود شود. برای همین پیشنهاد تشکیل صندوق حمایت از معدنکاران و واحدهای فرآوری حوزه صنعت سنگ را دادیم تا امکان حمایت از صاحبان صنایع در این صنعت را با کارمزد ۴ درصدی داشته باشیم.

وضعیت ما درحوزه تکنولوژی و تجهیزات در بخش فرآوری سنگ چطور است ؟

در بخش فرآوری هم ما مشکلات خاص خود را داریم؛ در حال حاضر از تعداد ۶۵۰۰ واحد فرآوری، حداکثر ۵۰۰ واحد هستند که به لحاظ تجهیزات و سخت‌افزار توان بالقوه تولید سنگ استاندارد صادراتی را دارند، ولی وقتی ورود می‌کنیم به این موضوع که چه تعداد از این واحدها در حال صادرات سنگ استاندارد می‌باشند در حدود ۱۰۰ کارخانه را پیدا می‌کنیم که توانایی تولید سنگ استاندارد را با کمی‌کمک و ارتقا دارند، مسئله اصلی ما افزایش تولید صادراتی هست؛ در حال حاضر ۵۰۰ واحد تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری برای صادرات سنگ استاندارد را دارند ما بقی نیز با کمی‌سرمایه گذاری و حمایت مالی امکان ارتقاء تجهیزات را دارند، البته علاوه‌بر اینکه باید به فکر تکمیل تجهیزات این واحد‌ها باشیم انجمن درصدد توسعه مباحث نرم‌افزاری و مدیریتی این واحدها نیز است.

برای ارتقای مدیریت تولید در حوزه صنعت سنگ، انجمن سنگ ایران برنامه‌ریزی‌هایی انجام داده که حدود ۵۰۰ مدیر فنی برای معادن و واحدهای فرآوری آموزش لازم را ببینند و برای این افراد یک دوره یک ساله آموزشی (MBA) عمدتا عملیاتی در نظر گرفته شده است، با دانشگاه فنی حرفه‌ای نیز رایزنی‌های لازم انجام شده است و توافق شده با توجه به محتوای درسی و اطلاعاتی که ما به آنها می‌دهیم این دوره تعریف ‌شود. این افراد به‌عنوان مسوولین فنی چه در بخش معادن و چه در بخش واحدهای فرآوری، آموزش‌های لازم را خواهند دید و بعد به کارخانه‌ها ورود پیدا می‌کنند تا بتوانند واحدهای تولیدی را به لحاظ مدیریت صنعتی و تولید استاندارد راهبری کنند. در بخش معدن نیز همین برنامه‌ آموزشی را برای مسوولین فنی معادن‌ تدارک دیده‌ایم، این دوره آموزشی یک ساله‌ که به آن اشاره شد برای آنها نیز اجرایی شود تا افرادی که به‌عنوان ناظر فنی (مسوول فنی‌ها) در معدن ورود می‌کنند، بتوانند حداقل استانداردهای تولید را در معدن پیاده‌سازی کنند. همچنین برای سال‌جاری برنامه‌های آموزشی دیگری نیز برنامه ریزی کرده‌ایم که مربوط به آموزش پرسنل خط تولید است.

برای حمایت مالی از معدنکاران، انجمن سنگ چه اقدماتی انجام داده است؟

با توجه به اینکه هم اکنون تامین مالی یکی از بزرگترین معضلات واحدهای فرآوری و واحدهای معدنی‌ برای تولید است، بر خود دیدیم تا در راستای وظایف این تشکل صنفی اقدامی‌برای حل مشکلات اعضای خود انجام دهیم. از این رو در بخش حمایت مالی تفاهم‌نامه‌ای با صندوق کارآفرینی امید، شرکت شهرک‌ها و صندوق بیمه معادن منعقد شد که یک صندوق مستقل تحت ‌عنوان پشتیبانی صنعت سنگ کشور را ایجاد ‌کنیم که آن صندوق بتواند حداقل بخشی از مشکلات این واحدها را مرتفع کند. در حال حاضر صندوق کارآفرینی امید پذیرفته و تفاهم‌نامه آن نیز امضا شده و در حال بررسی آیین‌نامه‌های آن هستیم که نحوه تامین منابع مالی را برای واحدهای فرآوری و واحدهای معدنی‌ تدوین کرده و در اختیارصنعت قرار دهیم. این تامین مالی اقدام بسیار مهمی ‌است که با عنایت به اینکه بهره پول حدود ۴ درصد است و ما بهره سنگینی از واحدها نمی‌گیریم، این می‌تواند پشتیبانی خوبی از واحدهای معدنی و فرآوری‌ باشد که از سوی انجمن در حال پیگیری است.