رابطه جذاب خرس سیاه و معیشت جامعه محلی

آناهیتا جمشیدنژاد
Anahita.jamshidnezhad@gmail.com

خرس سیاه بلوچ در ایران وضعیتی مشابه یوز ایرانی دارد، تنها تعداد محدودی از آن باقی مانده است که در سه استان کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان زیست می‌کنند. اما تعارض این گونه با جامعه محلی برخلاف یوز بسیار است. یکی ازاین تعارضات به منابع غذایی بازمی‌گردد، خرس‌ها از خرما به‌عنوان یک منبع تغذیه‌ای استفاده می‌کنند، آنها مشابه سایر خرس‌ها همه‌چیزخوار هستند و با تنگ شدن عرصه‌های زیستگاه، جامعه محلی نیز نمی‌پذیرد که خرس‌ها را تحمل کند. در کنار آن قاچاق این‌گونه به ویژه در دوران اولیه زندگی به تجارتی پرسود برای دلالانی بدل شده است که آن را برای نزاع با سگ‌ها یا آیین خرس‌گردانی به کشورهایی نظیر پاکستان یا هند می‌فرستند. برای حفاظت از این گونه چه باید کرد؟ چقدر جامعه از حضور خرس سیاه در ایران باخبر است؟ مردم محلی چقدر درباره برخورد با آن اطلاعات دارند؟

طاهر قدیریان از فعالان پروژه خرس سیاه آسیایی دراین‌باره گفت: مهم‌ترین اولویتی که درخصوص خرس سیاه بایددرنظر گرفته شود به فقدان اطلاعات درباره این‌گونه بازمی‌گردد. بررسی‌های اندکی درباره خرس سیاه بلوچ صورت گرفته و شناسایی آن به جامعه محلی و کشور باید در دستور کار قرار گیرد. وی افزود: خرس سیاه پس از یوز بزرگ‌ترین پستاندار بزرگ‌جثه است که در معرض خطر انقراض قرار دارد اما درباره این‌گونه، آگاهی به مراتب کمتر از یوز است. این فعال محیط‌زیست در همین رابطه به عکسی در یکی از روزنامه‌های محلی اشاره کرد و ادامه داد: در این روزنامه خبرنگار با وجود محلی بودن، به جای عکس خرس سیاه بلوچ، از تصویر خرس آمریکایی استفاده کرده است که همین امر نشان می‌دهد آگاهی حتی در میان روزنامه‌نگاران منطقه نیز اندک است. قدیریان اضافه کرد: در شهری مانند بندرعباس بسیاری از مردم هنوز نمی‌دانند استان آنها زیستگاه خرس سیاه بلوچ است یا مردم محلی درباره نقش خرس در پراکنش بذر گونه‌های گیاهی مانند پسته یا بادام وحشی اطلاعات ندارند. تا زمانی که این آگاهی‌ها داده نشود تلاشی برای حفاظت نیز صورت نخواهد گرفت.

وی درباره فعالیت‌های صورت گرفته در قالب پروژه خرس سیاه گفت: در این پروژه برنامه‌هایی نظیر جشنواره خرس سیاه در بندرعباس، آموزش مردم محلی، دوره‌های آموزشی برای انجمن‌های محلی و... انجام شده است. ما در تلاش هستیم جشنواره‌ها را در سه قالب استانی، شهرستانی و روستایی برگزار کنیم. این کارشناس حیات‌وحش بیمه خرس سیاه را از دیگر اقداماتی دانست که باید در راستای حفاظت از خرس سیاه انجام شود و بیان کرد: اگر این اقدام انجام شود می‌تواند در کاهش تعارضات نقش ایفا کرده و حجم تهدیدهای وارده به این‌گونه را کاهش دهد. وی در همین رابطه حضور گسترده‌تر سازمان حفاظت محیط‌زیست در ورود به بحث بیمه خرس سیاه را خواستار شد و گفت: انجمن‌های محیط‌زیستی نیز می‌توانند در کنار سازمان بوده و با همکاری آنها، حجم فعالیت‌های انجام شده را گسترش دهند. آیا می‌توان تبلیغاتی مشابه آنچه درباره یوز آسیایی انجام شد را درباره خرس سیاه بلوچ نیز به سرانجام رساند؟ قدیریان گفت: در این زمینه باید رایزنی‌ها در سطح کلان صورت گیرد تا اطلاع‌رسانی گسترده درباره خرس سیاه داشته باشیم.

یاسمن طالبی فعال محیط‌زیست و از دیگر همکاران پروژه خرس سیاه بلوچ نیز در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» گفت: حفاظت تنها زمانی اتفاق می‌افتد که جامعه محلی به‌صورت مستقیم وارد شود. وی افزود: در این زمینه ادارات کل محیط‌زیست استان‌های زیستگاه خرس سیاه بلوچ می‌توانند به لحاظ مالی و اطلاعاتی ورود پیدا کرده و با کمک انجمن‌ها، پایه‌های جلب مشارکت جامعه محلی را فراهم کنند. این فعال محیط‌زیست نیز همچون قدیریان از کمبود اطلاعات درباره این‌گونه به‌عنوان یک واقعیت یاد کرد و گفت: در سال‌های اخیر برای افزایش داده‌ها درباره خرس‌سیاه فعالیت‌هایی صورت گرفته است، با این حال حجم بیشتر فعالیت‌ها در سیستان و بلوچستان و هرمزگان متمرکز بوده است. از این جهت نیاز داریم اطلاعات خود را درباره خرس سیاه و زیستگاه‌ها افزایش داده و با کمک جامعه محلی به امر حفاظت برسیم. آرش نورآقایی که در تبلیغات و درج تصویر یوز آسیایی بر پیراهن تیم‌ملی فوتبال نقش ایفا کرده است، نیز درباره خرس سیاه بلوچ گفت: این گونه ارتباط مستقیمی با معیشت مردم دارد که نمونه آن به موضوع صنایع دستی مربوط می‌شود.

وی افزود: این رابطه جذاب از رابطه گیاه داز و خرس سیاه نشات می‌گیرد. ما 50 گونه از این گیاه را در زیستگاه‌های خرس داریم. با تغذیه داز۱ از سوی خرس سیاه دانه‌های آن با دفع شدن در زمین پخش شده و داززارها به وجود می‌آیند. با رشد گیاه هم خرس از آنها تغذیه می‌کند و هم مردم از آن صنایع دستی در اشکال مختلف تولید می‌کنند. حال اگر خرس نباشد داززاری هم نخواهد بود و صنایع دستی هم با چالش جدی مواجه می‌شود. نورآقایی از خشکسالی به‌عنوان یکی از تهدیدات خرس نام برد و گفت: این عامل سبب شده است به لحاظ هرم غذایی خرس سیاه با چالش مواجه شود. ازاین‌رو برای حفاظت از این‌گونه ابتدا باید روابط عوامل مختلف را شناسایی و براساس آنها برنامه‌ریزی کرد. وی همچنین پرداختن به موضوع خرس سیاه را به‌عنوان یکی از موضوعات توسعه پایدار نام برد و گفت: شعار سال 2017 سازمان ملل بر توسعه گردشگری برای پایداری تاکید دارد، از این‌رو در استان‌های زیستگاه خرس سیاه بلوچ نیز این‌گونه می‌تواند به‌عنوان یکی از موضوعات مورد توجه قرار گیرد.

پی نوشت:

داز: نوعی نخل تزئینی که برگ آن در صنایع دستی کاربرد دارد.