سیاست‌های وزارت راه و شهرسازی دربازآفرینی شهری پایدار
دکتر محمد سعید ایزدی معاون وزیر، رییس هیات مدیره و مدیر عامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران طی دهه های گذشته، شاهد بروز نابسامانی هایی در سازمان فضایی- کارکردی و اجتماعی شهرها به ویژه کلان شهرها بوده ایم. گسترش بی رویه کالبدی و استقرار نامتعادل جمعیت در نواحی شهری، سبب گسترش عرصه های نابسامان شهری به صورتهای مختلف شده است. نزول کیفیت زندگی در مراکز شهری، که سبب ترک ساکنین اصیل و بومی این نواحی شده، رشد و گسترش سکونت گاه های غیر رسمی عمدتا در حاشیه کلان شهرها با حداقل امکانات، زیرساخت ها و خدمات شهری، ادغام سکونتگاه های روستایی واقع در محدوده شهرها و شکل گیری بافت های فرسوده با پیشینه روستایی در این نواحی و گسترش پهنه هایی با کاربری ناکارآمد اعم از کاربری های صنعتی- کارگاهی، انبار و نظامی و انتظامی (پادگان ها و زندانها) را همراه داشته است

طی دهه های گذشته، شاهد بروز نابسامانی هایی در سازمان فضایی- کارکردی و اجتماعی شهرها به ویژه کلان شهرها بوده‌ایم. گسترش بی رویه کالبدی و استقرار نامتعادل جمعیت در نواحی شهری، سبب گسترش عرصه های نابسامان شهری به صورتهای مختلف شده است. نزول کیفیت زندگی در مراکز شهری، که سبب ترک ساکنین اصیل و بومی این نواحی شده، رشد و گسترش سکونت گاه های غیر رسمی عمدتا در حاشیه کلان شهرها با حداقل امکانات، زیرساخت ها و خدمات شهری، ادغام سکونتگاه های روستایی واقع در محدوده شهرها و شکل گیری بافت های فرسوده با پیشینه روستایی در این نواحی و گسترش پهنه هایی با کاربری ناکارآمد اعم از کاربری های صنعتی- کارگاهی، انبار و نظامی و انتظامی (پادگان ها و زندانها) را همراه داشته است .
در مواجهه با مسائل این عرصه های شهری، تاکنون سیاستها و برنامه های متعددی مطرح و برخی به اجرا رفته‌اند. با آسیب شناسی اقدامات می توان زمینه های لازم برای رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت این برنامه ها را یافت. تجارب گذشته نشان داده اند که توجه صرف به ابعاد زیبایی شناسانه و کالبدی بدون توجه به خواست و نیاز ساکنان و همچنین بدون حضور آنان در فرایند برنامه ریزی و اجرای برنامه های بهسازی و نوسازی شهری، سبب ناکارآمد شدن بسیاری از این طرح ها و برنامه ها شده است. امروزه، مهمترین ویژگی رویکرد و چشم انداز آینده برنامه های بهسازی و نوسازی شهری و ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه های غیر رسمی، تلاش برای تقویت حضور و مشارکت گسترده ساکنان، مالکان و سایر دست اندرکاران امر بهسازی و نوسازی شهری در این فرایند است.
تحقق مشارکت پایدار مردمی و حضور گسترده کلیه دست اندرکاران، در گرو فراهم کردن بستر های لازم و تشویق و تحریک این فرایند از طریق فراهم کردن شرایط کمی و کیفی سکونت در این محدوده ها است. از سوی دیگر، فراهم شدن زمینه های فوق و اجرای پروژه های محرک توسعه نیازمند وجود ساختار مدیریتی مناسب، هماهنگ و کارآ است. لذا در این رویکرد نوین ابزارسازی، توانمندسازی و فرهنگ سازی سه رکن بستر سازی تحقق اقدامات بهسازی و نوسازی شهری، الگوسازی، توسعه خدمات و ارتقای زیرساخت ها سه برنامه کلیدی تحریک توسعه این فرایند و همچنین نهادسازی، ظرفیت سازی و هماهنگ سازی، سه محور استراتژیک مدیریت این سیاست محسوب می‌شوند. بستر‌سازی به مجموعه برنامه‌ها و فعالیت‌هایی اطلاق می شود که با توانمندسازی ساکنان، ابزارسازی و فرهنگ سازی از طریق آموزش، اطلاع‌رسانی، مستندسازی، ترویج، برنامه‌ریزی و تهیه طرح، بستر لازم برای تحقق برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری را با حضور حداکثری مردم فراهم می‌کند. با تامین خدمات مورد نیاز، ارتقای زیرساخت ها و تجهیز فضای عمومی محلات، الگوسازی و مدیریت کارآمد است که می توان انگیزه های لازم را در ساکنین به وجود آورد و آنان را ترغیب به مشارکت در فرایند نوسازی و بهسازی محلاتشان نمود.
پروژه های محرک توسعه به مجموعه اقدامات کالبدی اطلاق می شود که با هدف ایجاد تحریک توسعه، زمینه‌های لازم برای حضور ساکنان و مالکان، انبوه‌سازان، سرمایه‌گذاران و سایرین را در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد فراهم می کنند.
مدیریت کارآمد مدیریتی در برگیرنده یک سازمان گسترده، متشکل از عناصر و اجزای رسمی و غیر رسمی موثر و ذیربط در ابعاد مختلف است که اداره، کنترل و هدایت توسعه همه‌جانبه و پایدار برنامه های بهسازی و نوسازی شهری را عهده‌دار است. برای دستیابی به چنین ساختاری سه اقدام نهادسازی، ظرفیت سازی و هماهنگ سازی ضروری است.

اصول هادی
- دستیابی به توسعه موزون، متعادل و پایدار شهری، از طریق شناسایی و استفاده از ظرفیت های موجود کالبدی، اقتصادی و اجتماعی موجود در درون محدوده قانونی شهر
- الویت بخشی به سیاستها و برنامه های پیشگیری از ایجاد و گسترش بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری (پیش‌نگری و پیش گیری)
- جلب همکاری و مشارکت کلیه دستگاههای ذیربط در فرایند بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری در جهت راهبری، مدیریت یکپارچه و ایجاد وحدت رویه بین کلیه عوامل مرتبط در سطح ملی و محلی
- تاکید بر نقش حمایتی، سیاستگزار، راهبری و کنترل کننده دولت، برنامه ریزی و مدیریت اجرایی شهرداری ها و همچنین واگذاری امور اجرایی به بخش خصوصی
- مردم به عنوان اولین و مهمترین جامعه ذی نفع نوسازی و بهسازی بافت‌ های شهری، پایه و قاعده اصلی مشارکت فعال در امر نوسازی به شمار می روند .

راهبردها و سیاستها
• نهادسازی به منظور هدایت ونظارت بر امور مربوط به محدوده های بازآفرینی بافت های هدف شهری (در سطح استانی ، شهری و محله ای )
• جلب مشارکت حداکثری ساکنان ومالکین واقع در بازآفرینی بافت های هدف شهری در زمینه بهسازی و نوسازی محلات خود و ایجاد انگیزه از طریق اجرای پروژه های محرک توسعه، پرداخت تسهیلات ارزان قیمت، اعطای تخفیفات و فراهم کردن زمینه اسکان موقت برای ساکنان وتلاش جهت روان سازی سرمایه گذاری بخش خصوصی (اعم ازانبوه سازان و سازندگان خرد) دراین مناطق با تعریف بسته های تشویقی، تسهیلات و قوانین حمایتی
• هم راستا سازی برنامه های تامین مسکن با برنامه های بهسازی و نوسازی بافت به منظور استفاده از ظرفیت های فراهم شده
• ایجاد هماهنگی بین کلیه دستگاههای اجرایی به ویژه نهادهای تامین خدمات و زیرساخت های شهری و الویت بخشی به برنامه های این دستگاه ها در تامین خدمات و ارتقای زیرساخت ها در محلات هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری
• تاکید بر نهادسازی، ظرفیت سازی و هماهنگ سازی به عنوان سه محور استراتژیک مدیریت برنامه های بهسازی و نوسازی شهری
• اولویت بخشی به برنامه های بسترسازی از طریق سه رکن ابزارسازی، توانمندسازی و فرهنگ سازی
• تاکید بر نقش گروه های اجتماعی، تقویت جایگاه مالکان و ساکنان و توجه به نیازمندی های آنان
• بازنگری در قوانین و مقررات حاکم در دستگاه های اجرایی، نهادها، شهرداریها و غیره و به روز رسانی آنان با هدف رفع موانع و مشکلات امروزین پیش رو در امر بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمدشهری
• حفظ هویت فرهنگی و ارتقای سرمایه اجتماعی برای ایجاد حس تعلق مکانی و همبستگی جمعی و در نتیجه مشارکت موثر ساکنان

برنامه های پیشنهادی
- تدوین سیاستهای بهسازی و نوسازی شهری به منظور ایجاد وحدت رویه بین دستگاههای مختلف دخیل در قالب سند ملی، منطقه ای و محلی، ساماندهی و توانمندسازی مناطق و محدوده های هدف
- ایجاد کارگروه هماهنگی سیاستهای توسعه شهری (تشکیل ستاد هماهنگی امور اجرایی توانمند سازی و ساماندهی نواحی نابسامان شهری) در مقیاس ملی برای هماهنگی و هم‌راستاسازی سیاستهای توسعه
- تدقیق شاخص های شناسایی بافت های نابسامان و گونه شناسی محدوده های هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری
- تنظیم دستورالعمل ها و راهکارهای اجرایی متناسب با گونه ها و مسائل مختلف بافت های نابسامان به ویژه محدوده های با پیشینه تاریخی، سکونتگاه های غیر رسمی و محدوده های فرسوده میانی
- تنظیم آیین نامه ها و ضوابط کنترل کیفی و نظارت بر فرایند تولید فضا با هدف پیشگیری از ساخت و سازهای نابسامان
- ایجاد کمیته ها و کارگروه های میان بخشی و فرابخشی با تاکید بر هم‌راستاسازی و هماهنگی برنامه ها و اقدامات اجرایی
- تهیه بسته های تشویقی و حمایتی ساکنان بافت
- توسعه و تقویت دفاتر خدمات نوسازی محلات به عنوان نهاد تسهیلگر برنامه های بهسازی و نوسازی شهری از طریق تدوین دستورالعمل ها و آیین نامه های اجرایی
- تلاش برای تقویت نقش مدیریت شهری در فرایند بهسازی و نوسازی شهری و همچنین برنامه ریزی برای ظرفیت سازی مدیریت شهری با هدف پذیرش مدیریت اجرای برنامه های بهسازی و نوسازی شهری
- تعریف و برنامه ریزی پروژه های کوچک مقیاس ولی کارآمد و تاثیرگذار به عنوان محرک برنامه های بهسازی و نوسازی شهری
- گسترش و بسط برنامه مقاوم سازی ساختمانها و مستحدثات در محدوده هدف برنامه های نوسازی
- تعریف برنامه های مشترک با دانشگاه ها و موسسات پژوهشی برای مستندسازی تجارب، تحلیل و آسیب شناسی اقدامات و مطالعات کاربردی به منظور ارتقای کیفی اقدامات
- تنظیم برنامه های توسعه زیرساخت های شهری با هماهنگی دستگاه های مسئول و تعیین اولویت های اجرایی در محلات هدف
- برنامه ریزی و اولویت بخشی به تامین خدمات شهری و محله ای مورد نیاز بافت ها و محدوده های هدف با هماهنگی نهادها و دستگاه های اجرایی مسئول
- تدوین دستورالعمل ها و مقررات اجرایی برای حمایت و تقویت نهادهای مالی و صندوق های خرده وام در مقیاس محلی
- سیاستگذاری و برنامه ریزی برای تقویت سازمانهای مردم نهاد و نهادهای غیر دولتی برای حمایت از اجرای برنامه های بهسازی و نوسازی و همچنین ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه های غیر رسمی
- تلاش برای راه اندازی توسعه گروه‌های تخصصی در امر بهسازی و نوسازی شهری و همچنین هماهنگی با سازمان نظام مهندسی کشور برای تعریف نظام های کنترل و نظارت و همچنین ارجاع کار ویژه در محدوده و محلات هدف برنامه های نوسازی شهری
- تنظیم شرح خدمات طرح ها و برنامه های بهسازی و نوسازی شهری و ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه های غیر رسمی به شکل همسان و تنظیم روابط و جایگاه این طرح در ارتباط با سایر طرح های توسعه شهری
- تنظیم و اجرای برنامه توسعه اجتماعی در کلیه نواحی نابسامان شهر
- تنظیم و اجرای برنامه اقتصادی برای بهبود وضعیت اشتغال و درآمد ساکنان کلیه نواحی نابسامان شهر ها
- ارتقای سطح فرهنگ و ترویج فرهنگ نوسازی بافتهای فرسوده در محلات از طریق رسانه های محلی، منطقه ای و کشوری
- اطلاع رسانی به ساکنان بافتهای فرسوده و ایجاد زمینه آگاهی شهروندان از حقوق خود در حوزه نوسازی
- هدایت سرمایه های شهر و سرمایه گذاران مختلف به مشارکت در نوسازی بافتهای فرسوده
- طراحی ساختار و تبیین نقش مدیریت محله در مدیریت بازآفرینی بافت های هدف شهری