علیرضا آقائی قهی/ حسابدار رسمی

یکی از شیرین‌ترین بحث‌های الزامی شده طبق IFRS تعیین ارزش‌های منصفانه است. ارزش‌های منصفانه در بسیاری از استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی و استانداردهای بین‌المللی حسابداری، از جمله IFRS۵ با عنوان دارایی‌های نگهداری شده برای فروش و عملیات متوقف شده، IASC۲۱ با عنوان موجودی‌ها، IASC۱۶ با عنوان املاک، ماشین‌آلات و تجهیزات و... به کارگیری ارزش‌های منصفانه برای تعیین ارزش اقلام دارایی و بدهی الزامی شده است. با توجه به اهمیت تعیین ارزش‌های منصفانه، IFRS۱۳ با عنوان اندازه‌گیری ارزش منصفانه، به روش‌های اندازه‌گیری ارزش‌های منصفانه به‌طور تخصصی پرداخته است و الزاماتی را برای تعیین ارزش‌های منصفانه دارایی‌ها و بدهی‌ها وضع کرده است.


طبق IFRS 13، ارزش منصفانه، قیمتی است که برای فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی در معامله‌ای متعارف در بازار اصلی (یا با صرفه‌ترین بازار) در تاریخ اندازه‌گیری طبق شرایط جاری بازار قابل دریافت یا قابل پرداخت خواهد بود (تعیین قیمت خروجی)، صرف‌نظر از اینکه قیمت مزبور به‌طور مستقیم قابل مشاهده باشد یا با استفاده از تکنیک ارزشیابی دیگری برآورد شود. ارزش‌های منصفانه برای برخی دارایی‌ها که بازار فعال دارند و با دارایی‌های موجود در بازار همسان هستند به راحتی قابل مشاهده و اندازه‌گیری است که استاندارد مزبور از آن به‌عنوان ارزش خروجی یاد کرده است. اگرچه برای برخی دارایی‌ها و بدهی‌هایی که بازار فعال و دسترسی ندارند و به راحتی نمی‌توان ارزش آنها را تعیین کرد برای تعیین ارزش‌های منصفانه به کارشناسان ارزشیابی مراجعه می‌شود. تا به امروز اکثر شرکت‌ها برای تعیین ارزش‌های منصفانه از رویکردهای سنتی نظیر قیمت‌های کارشناسی شده، طبق نظرات کارشناسان رسمی دادگستری که عموما از طریق مشاهده دارایی‌ها و اخذ قیمت‌های معادل از بازار یا قیمت‌های مستهلک شده دارایی‌ها، بهره می‌برده‌اند. ارزش‌هایی که به دلیل ابهام در اندازه‌گیری در جریانات نقدی و متفاوت بودن با قیمت‌های مورد معامله در شرایط واقعی، مورد انتقاد بسیاری از گروه‌ها قرار گرفته است. کارشناسانی که برای تعیین ارزش‌های منصفانه از تکنیک‌های ارزشیابی استفاده کرده‌اند، معدود هستند. حتی برای تعیین ارزش سهام شرکت‌های بورسی و غیر‌بورسی نیز از مدل‌های قیمت‌گذاری نظیر مدل گوردون، بلک شولز- مرتن و مدل‌های مبتنی بر ارزش‌های فعلی استفاده نشده و قیمت سهام شرکت‌ها بر اساس ارزش روز دارایی‌ها و بدهی تعیین شده است.

از این‌رو در جامعه حرفه‌ای، نیاز به تکنیک‌های ارزشیابی علمی کاملا حس می‌شود. تکنیک‌هایی که برای محاسبه آنها اطلاعات شفاف، از جمله نرخ بازده، تعیین انواع ریسک‌ها و درجه ریسک‌ها و شرایط ثبات اقتصادی نیاز است. تعیین ارزش منصفانه یکی از شیرین‌ترین مباحث IFRS است. رویکردهایی که در استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی با شماره 13 برای تعیین ارزش منصفانه به آن اشاره شده است، رویکرد بازار، رویکرد بهای تمام‌شده، رویکرد درآمدی و تکنیک‌های ارزش فعلی است. برای استفاده از این مدل‌ها شرکت‌ها باید انواع ریسک‌های اعتباری، ریسک‌های بازاری و ریسک‌های غیر بازاری را اندازه‌گیری کنند و برای محاسبات ارزش منصفانه لحاظ کنند.

تعیین ارزش‌های منصفانه از نگاه بسیاری از منتقدان IFRS، به‌عنوان چالش و تهدیدی برای شرکت‌ها و استفاده‌کنندگان قلمداد شده است. حتی در تحقیقات آکادمیک که در بسیاری از کشورها انجام شده است تعیین ارزش‌های منصفانه به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی IFRS یاد شده است. ولی به اعتقاد نگارنده الزامات IFRS 13 برای حسابداران و شرکت‌ها فرصت است. برای حسابداران فرصتی است که دانش و تخصص خود را در حوزه‌های ارزشیابی ارتقا بخشند و با تکنیک‌های ارزشیابی روز آشنا شوند تا نیازهای اطلاعاتی و الزامات IFRS را بر‌طرف کنند و برای شرکت‌ها نیز فرصتی است شفاف‌سازی اطلاعات را ارتقا بخشیده تا شرایط گزارشگری رقابتی را در محیط سالم فراهم کنند.

متاسفانه یکی از نقاط ضعف شرکت‌های ایرانی برای استفاده از IFRS13، ناتوانی در انجام برآوردهای جریانات نقدی آتی، نرخ تنزیل، انتظارات درخصوص نوسانات بازار و ریسک است. اگرچه با وجود انتظارات از ریسک و بازده و جریانات نقد آتی می‌توان ارزش‌های منصفانه مناسبی تعیین کرد، ولی شرایط سیاسی و اقتصادی کشور اجازه تعیین این نرخ‌ها را نمی‌دهد. تحت شرایطی که ارزش‌ها با نوسانات زیادی همراه است اطمینان به آن ارزش‌ها تا حدی نامعقول و دست نیافتنی است. از این‌رو به نظر می‌رسد برای تحقق الزامات استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی باید ابتدا ابهاماتی که تعیین ارزش‌های منصفانه را با تردید مواجه می‌کند بر طرف شود و مرجعی را به‌عنوان نهاد صلاحیت‌دار برای سنجش ارزیابی‌های انجام شده برای تعیین ارزش‌های منصفانه به جامعه حرفه‌ای معرفی کرد.