تبصره به منازعه مالی بیمه‌ها

دنیای اقتصاد، لیلا اکبرپور: پس از توقف روش محاسباتی مثلثی در شرکت‌های بیمه و اعلام آن ازسوی اولیا، دبیرکل سندیکای بیمه‌گران، روزگذشته رئیس کل بیمه مرکزی ایران در دیدار با مدیران عامل بیمه برنامه‌های خود را برای شفافیت مالی این صنعت اعلام کرد.

شنیده‌ها حاکی از آن است که بیمه مرکزی پیشنهاد شورای عمومی سندیکای بیمه‌گران را در مورد «نحوه محاسبه ذخایر خسارات معوق اعلام نشده طبق آیین‌نامه ۵۸» (روش سابق) پذیرفته است، اما شورای عالی بیمه با تهیه یک فرمول جدید اشکالات آیین‌نامه ۵۸ را رفع و به شرکت‌های بیمه فرصت می‌دهد طی سه سال کسری ذخایر را جبران کنند. طبق این تصمیم شرکت‌های بیمه برای شفاف‌سازی و به روزرسانی صورت‌های مالی خود برای سال اول ۶۰ درصد، سال دوم ۸۰ درصد و درسال سوم ۱۰۰ درصد کسری را جبران خواهند کرد.

آغاز منازعه

سخت‌گیری در بازار مالی کشور و شفاف‌سازی صورت‌های مالی سال گذشته توسط بانک مرکزی کلید خورد؛ به‌طوری‌که دکتر سیف اعلام کرد بانک‌ها ذخایر احتیاطی و قانونی خود را به اندازه نگهداری کنند و حق ندارند از کسری این محل سود تقسیم کنند. در صنعت بیمه نیز کسری ذخایر خسارات معوق در رشته شخص ثالث موجب شد تا اواخر فروردین‌ماه امسال بیمه مرکزی طی نامه‌ای به شرکت‌ها درخصوص نحوه «ذخیره‌گیری خسارات اتفاق افتاده، اما اعلام نشده در بیمه شخص ثالث» هشدار دهد: «با شرکتی که بخواهد با کسری ذخایر معوق، سود نشان دهد، برخورد می‌شود.»

بیمه مرکزی از شرکت‌ها خواست تا در تنظیم صورت‌های مالی خود میزان ذخایرخسارات معوق را با روش مثلث تاخیر یا همان روش مثلثی محاسبه کنند و حتی حساب‌های سال ۱۳۹۳ را تعدیل و مجددا ارائه کنند. شرکت‌های بیمه تا پیش از این ابلاغ براساس آیین‌نامه ۵۸ مصوب شورای‌عالی بیمه ذخایرخسارات معوق را محاسبه می‌کردند که دست بیمه‌گران را برای کسری ذخیره و نشان دادن سود از این محل باز گذاشته بود تا جایی که بیمه مرکزی این کسری را بیش از ۳۷۰۰ میلیارد تومان اعلام کرده است.

روش مثلثی چیست؟

آمارها و تجربه بیمه‌گری در ایران نشان می‌دهد که پرونده‌های خسارت بیمه شخص ثالث به‌خاطر اطاله دادرسی معمولا تا چهارسال پس از صدور بیمه‌نامه به بیمه‌گر اعلام می‌شود، در واقع خسارت‌های بیمه‌نامه‌هایی که در سال ۹۰ صادر شده است امکان دارد در همان سال مالی ۹۰ یا طی سال‌های ۹۱ تا ۹۴ اعلام شود. به این ترتیب شرکت‌های بیمه برای توان ایفای تعهدات خود در قبال زیان‌دیدگان رشته شخص ثالث از محل حق بیمه صادره مبلغی را باید به‌عنوان ذخیره خسارات اتفاق افتاده معوق، اما اعلام‌نشده نگهداری کنند. در روش مثلثی «ذخایر سنوات آتی» محاسبه می‌شود، به‌عنوان مثال خسارات معوق بیمه‌نامه‌های صادره در سال ۹۰ به چهار سال مالی تقسیم می‌شود که امکان تاخیر در اعلام خسارت در سال ۹۱ چهار سال، در سال ۹۲ سه سال، در سال ۹۳ دو سال و در سال ۹۴ یک سال است. در این روش بیمه‌گر براساس رفتار سال‌های قبل میزان ذخایر را تعیین می‌کند.

تاثیر روش مثلثی

بیمه مرکزی دلیل مهم خود برای سخت‌گیری در این خصوص و ذخیره‌گیری طبق روش مثلثی را توانایی شرکت‌ها در ایفای تعهدات خود عنوان کرد. خسروشاهی قائم مقام بیمه مرکزی در این خصوص گفت: کسری ذخایر خسارات معوق موجب می‌شود شرکت‌های بیمه نتوانند خدمات‌رسانی مناسبی انجام دهند و در پرداخت خسارت به بیمه‌شدگان دچار مشکل ‌شوند. اما برخی از کارشناسان گفتند: کمترین تاثیر روش مثلثی، تعدیل عایدی سهامداران در مجامع عمومی است تا جایی که در بسیاری از شرکت‌های بیمه EPS‌ها به زیر صفر می‌آید. یک منبع آگاه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه یک‌شبه و دستوری نمی‌توان صورت‌های مالی یک شرکت را شفاف کرد، گفت: روش مثلثی اشکالاتی دارد که مهم‌ترین آن عدم همخوانی جامعه آماری با جامعه اصلی است؛ به‌طوری‌که ملاک محاسبات بررسی رفتار سه سال گذشته خسارات است. او افزود: بررسی پرونده‌های خسارت در شرکت‌های بیمه نشان می‌دهد که میزان خسارات محقق شده بیمه‌نامه‌های صادره در یک سال مالی ۲۰ درصد است و ۸۰ درصد آن به سال‌های آتی مربوط می‌شود. وی توضیح داد: زمانی که میزان دیه اعلام‌شده درسال جدید نسبت به سال قبل بیش از ۴۰ درصد افزایش داشت برای بسیاری انگیزه بود که سال‌های بعد برای گرفتن خسارات اقدام کنند، اما با درایت قوه‌قضائیه و رشد ۱۵ درصدی نرخ دیه درسال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ دیگر انگیزه‌ای نیست و معمولا افراد برای گرفتن خسارات به موقع اقدام می‌کنند.

وی ادامه داد: البته تاخیر در اعلام خسارات درکناراطاله دادرسی ویژگی‌های فرهنگی است؛ به‌طوری‌که درایران زمانی که فردی از یک خانواده فوت می‌کند حداقل بازماندگان تا ۴۰ روز پس از مرگ او صبر می‌کنند و سریع برای گرفتن خسارت اقدام نمی‌کنند و درخصوص خسارات پایان سال شمسی کمترکسی اسفندماه اعلام خسارت می‌کند و معمولا تا پایان فروردین‌ماه صبر می‌کند.

او افزود: بنابراین قضاوت تنها براساس اطلاعات سال‌های قبل منطقی نیست. این در حالی است که برخی از کارشناسان صنعت بیمه درخصوص اجرا یا توقف ذخیره‌گیری به روش مثلثی به «دنیای اقتصاد» می‌گویند: «روش مثلثی یا روش دیگر مهم نیست، مهم این است که اراده و تمایل مدیریتی در شرکت بیمه برای بررسی و تعیین میزان کسری ذخیره وجود داشته باشد که به‌نظر می‌رسد در اکثر شرکت‌های بیمه چنین اراده‌ای وجود ندارد، کاری که بیمه مرکزی انجام داد آنقدر منطقی و دارای استحکام از نظر مبانی نظری، مقرراتی و کاربردی و داده‌های سنهاب بود که اغلب همکاران در شرکت‌های بیمه از ورود به بحث کارشناسی دوری کردند و مصلحت شرکت و صنعت را پیش کشیدند. این گروه اعتقاد دارند: بیمه مرکزی با مصلحت‌اندیشی اجرای مثلث ذخیره را به تعویق انداخت.

نظارت یا حمایت

توقف روش مثلثی و توافق شورای عمومی سندیکا و بیمه مرکزی ایران درست یک هفته پس از استعفای رئیس کل سابق بیمه مرکزی و آمدن عبدالناصر همتی صورت گرفت. همتی در روز معارفه خود به‌عنوان رئیس کل جدید بیمه مرکزی گفت: نظارت و حمایت را تواما در صنعت بیمه اجرایی می‌کنیم. گروهی توقف روش مثلثی را حمایت رئیس کل جدید از بخش خصوصی عنوان کردند. اما برخی از کارشناسان این تصمیم بیمه مرکزی را اقدامی درست عنوان کردند و گفتند: «روش ذخیره‌گیری به اصطلاح مثلثی دارای اشکالات عدیده‌ای بود که پیشنهاددهندگان آن متوجه این اشکالات شدند.» هادی دست باز مدیرعامل شرکت مدیریت خطر و کارشناس بیمه منتخب سال ۲۰۱۴ موسسه NADP آمریکا در این خصوص گفت: «دکتر همتى نه با شرکت‌هاى بیمه رفاقت کرد نه تعامل و نه ارفاق بلکه آیین‌نامه شورای‌عالى بیمه را اجرا کرد.» وی با طرح این سوال که «آیا ماده آیین‌نامه ذخیره‌گیرى بر اساس شیوه مثلثى مصوب شورای عالی بیمه وجود دارد؟ گفت: شوراى‌عالى بیمه اگر شیوه ذخیره‌گیرى مثلثى را تصویب کرده بود همان اجرا مى‌شد. نرخ، شرایط عمومى، جداول و میزان ذخایر و نوع ذخایر، فرمت ترازنامه و حساب سود و زیان همه مصوب شورای‌عالى بیمه است و در ۳۰ سال خدمتم در بیمه مرکزى ایران همیشه همین طور بوده است. غلامعلی ثبات مشاور فنی سندیکای بیمه‌گران ایران در پاسخ به پرسش دست باز گفت: در آیین‌نامه ۵۸ روش مثلثی وجود ندارد، اما دست‌اندرکاران صنعت بیمه اتفاق نظر دارند که همه شرکت‌ها کمبود ذخیره دارند، اما در تعیین مقدار کسری ذخیره اختلاف‌نظر دارند. وی افزود: روش مثلثی یک روش پیشنهادی برای تعیین مقدار درست ذخیره است، اما با نقدهایی که به آن و پیامدهای اجرایش وارد شده است تفاهم کرده‌اند که فعلا همان آیین‌نامه ۵۸ ملاک باشد و کسری ذخیره به‌تدریج در چند سال جبران شود.

درواقع مقرر شد؛ به‌گونه‌ای اقدام شود که با تعیین سهم جبرانی هر سال، حداکثر طی سه یا چهار سال، همه کسری ذخایر جبران شود. مسعود حجاریان مدیرعامل انجمن حرفه‌ای صنعت بیمه نیز گفت: در آیین‌نامه ذخیره‌گیری و اصول حسابداری هم آمده است که اگر شرکتی متوجه کسری ذخیره می‌شود موظف است آن را در صورت‌های مالی خود وارد کند. در واقع روش مثلثی صرفا یک روش اکچوئری برای محاسبه میزان درست ذخیره است. حجاریان با بیان اینکه شرکت‌ها باید از روش‌های اکچوئری ذخیره خود را محاسبه کنند و با آیین‌نامه مقایسه کنند هر کدام بیشتر بود در صورت‌های مالی وارد کنند، این مطلبی است که باید در آیین‌نامه ذکر می‌شد. ادامه داد: روش مثلثی هیچ گاه جایگزین آیین‌نامه ۵۸ نیست و نخواهد بود. این روش فقط از مقدار ذخیره برآورد بهتری دارد و شرکت‌ها باید با استفاده از این روش و سایر روش‌های محاسباتی، ارقام انواع ذخایر را به‌گونه‌ای تعیین کنند که تعهدات آتی آنها را تامین کند. غلامعلی ثبات مشاور فنی سندیکای بیمه‌گران در خاتمه پیشنهاد کرد: «اگر بخواهیم به‌سوی یک وضعیت مطلوب ذخیره‌گیری حرکت کنیم باید یک سیستم به‌طور مکانیزه و مستمر داشته باشیم تا به محض ورود هر داده مقادیر ذخیره بدون امکان اعمال سلیقه محاسبه شود. تا زمانی که ذخیره‌گیری به‌صورت دستی محاسبه می‌شود باید نگران اشتباه یا تخلف در ذخیره‌گیری بود.