محرک‌های قیمتی در ماه‌های آتی

در مقاطعی از سال همچون مهرماه سال جاری که نرخ ارز دچار تغییرات بیشتری شده است، بحث بر سر چرایی این نوسانات و پیش‌بینی وضعیت نرخ ارز بیش‌ از سایر مقاطع شنیده می‌شود. عوامل موثر بر تغییر نرخ ارز را می‌توان در دو دسته عوامل اقتصادی و غیراقتصادی مورد بررسی قرار داد و با نگاهی به تاثیر این عوامل در طول سال‌های گذشته بر سیستم خاص و پیچیده اقتصادی ایران تحلیلی از علل نوسانات و مانایی آن ارائه داد. نوسانات نرخ تورم، نرخ بهره، رشد نقدینگی و نرخ تورم کشورهایی که با آنها مبادلات تجاری صورت می‌گیرد، از جمله مهم‌ترین عوامل اقتصادی موثر بر نرخ ارز به شمار ‌می‌آید. عوامل سیاسی و محدودیت‌هایی که به واسطه آن در مبادلات کالا و پول تغییراتی ایجاد می‌شود، همچون تحریم شبکه بانکی، تحریم اقلام مهم صادراتی مانند نفت که در ارزآوری برای کشور بیشترین نقش را دارند نیز از جمله عوامل غیراقتصادی به شمار می‌رود. اما عوامل یاد شده باید در یک بازار عرضه و تقاضا که مبتنی بر نیاز است قیمت ارز را مشخص کند. اتفاقی که عملا نمی‌افتد و عوامل غیراقتصادی در آن نقش مهمی‌ دارند.

همچنین به دلیل ویژگی‌های این سیستم بخشی از این عوامل نقشی بیشتر از آنچه باید، ایفا می‌کنند و تبدیل به عوامل روانی و تاثیر‌گذاری می‌شوند که از قضا تاثیر آن کمتر از عوامل یادشده بر تغییرات نرخ ارز در اقتصاد کشور ما نیست. هیجانات و جو روانی کاذب حاکم بر بازار و اقدامات بعضا غیرهمسو از سوی سیاست‌گذاران توانسته است، بر تلاطم همیشگی بازار ارز بیفزاید و فضای بیشتری برای دلالان بازار درجهت تاثیرگذاری روانی در بازار ایجاد کند. تاثیراتی که اکنون به نوعی برای بازار رسمیت پیدا کرده است و در چنین مواقعی در یک رابطه دوسویه، ذهنیت جامعه را برای ایجاد این تغییرات آماده می‌کند. همچون انتظاراتی که مردم در روزهای پس از پایان جنگ تحمیلی از کاهش نرخ ارز و بازگشت به شرایط پیش از آن داشته‌اند و به یکباره موجب افت ۳۰ درصدی قیمت ارز شده است، تغییری که دیری نپایید و نرخ ارز به مرور روند صعودی به خود گرفت و برای اولین بار نرخ دلار در سال ۶۸ سه رقمی شد. افزایش نرخ تورم در ابتدای دهه هفتاد و اواسط آن موجب شد در چند مقطع نرخ ارز، رشد ۳۰ تا ۵۰ درصدی را تجربه کند تا قیمت ارز در سال ۷۶ را به حدود ۵۰۰ تومان برساند. دهه ۸۰ به نسبت آرام سپری شد و قیمت ارز با رشد ۲۸ درصدی از حدود ۸۰۰ تومان در سال ۱۳۸۰ به ۱۱۰۰ تومان در سال ۱۳۸۹ رسید. سال ۱۳۸۹ تا سال ۱۳۹۱ اوج تغییرات نرخ ارز در طول دهه اخیر بوده است.

 تشدید تحریم‌های مختلف و تنش‌های سیاسی و تحت تحریم‌ قرارگرفتن شبکه بانکی کشور، ایجاد مشکل در مبادلات ارزی و زمزمه کاهش درآمد نفتی در چند برهه موجب شد قیمت ارز از ۱۱۰۰ تومان در سال ۱۳۸۹ به ۳۵۰۰ تومان در پایان سال ۹۱ برسد. نوسانات در این سال بسیار زیاد بود و قیمت ارز مرز ۴۰۰۰ تومان را نیز تجربه کرد. عوامل روانی در کنار همه آنچه ذکر شد تاثیر زیادی بر نوسانات و حتی افزایش قیمت دلار داشته است.  در طول چهار سال اخیر نیز این عوامل به‌گونه‌ای دیگر بر نرخ ارز اثر گذاشته است. توافق هسته‌ای و کنترل تورم تا حدودی تغییرات افسارگسیخته قیمت ارز را کنترل کرد. پس از اندکی کاهش در شش ماه ابتدایی سال ۹۲، قیمت ارز از حدود ۳۱۰۰ تومان در این سال به ۳۶۰۰ تومان در مهرماه ۱۳۹۵ رسید. آبان و آذر ماه سال گذشته با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا و گمانه‌زنی‌ها درخصوص رویکرد دولت جدید آمریکا مبنی بر کنار گذاشتن توافق هسته‌ای و بازگشت تحریم‌ها مجددا انتظار بازار در جهت افزایش نرخ ارز ایجاد شد و نرخ ارز در پایان آذرماه به حدود ۳۹۵۰ تومان رسید. البته در این برهه از سال همواره تقاضای طبیعی ارز افزایش می‌یابد.

نزدیک شدن به ماه ژانویه، افزایش سفرها، تسویه حساب‌های ارزی شرکت‌ها و افزایش حجم واردات برای پاسخ به نیازهای ابتدای سال جدید از مهم‌ترین دلایل افزایش تقاضای ارز در شش ماه دوم سال است. بانک مرکزی نیز با عرضه بیشتر ارز در این بازه سعی در جلوگیری از افزایش نرخ ارز دارد، اما قیمتی که در پایان این بازه ثبت می‌شود بیشتر از ابتدای آن است. با مشاهده داده‌های سری زمانی سال‌های اخیر این روند قابل مشاهده است.  شش‌ماه ابتدایی امسال بازار در انتظار تغییر و تحولات سیاسی داخل کشور با احتیاط بیشتری قدم برداشت و با ابقای دولت قبل و انتظار ادامه یافتن همان سیاست‌های اقتصادی نوسان کمی مشاهده شد و قیمت از ۳۷۶۰ تومان در ابتدای سال به ۳۸۹۰ تومان در انتهای شهریور رسید. اما نیمه اول مهرماه جهش قیمت ارز باعث شد مرز روانی ۴۰۰۰ تومان شکسته شود.

 افزایش تنش بین دولت ایران و آمریکا، اقدامات دولت آمریکا در ارائه رویکردهای سیاسی در قبال ایران و برجام یکی از دلایل این افزایش قیمت بوده است که عمده این تاثیر ناشی از عوامل روانی یاد شده و هیجانات کاذب بازار است. با نگاه به علل یادشده در افزایش قیمت برای شش ماه دوم سال ۹۵ و برجا بودن همان عوامل در سال جاری باید همچنان انتظار افزایش قیمت را داشت. در کنار این عوامل اقتصادی، عوامل دیگری همچون گمانه‌زنی‌ها درخصوص احتمال افزایش حدود ۳۰۰ تومانی نرخ ارز در بودجه سال ۹۷ و زمزمه‌های تک نرخی شدن ارز و تاثیر هیجانی ناشی از این عوامل بر بازار ارز، احتمال ادامه روند صعودی قیمت ارز را افزایش می‌دهد. با توجه به موارد ذکر شده و عکس‌العمل روزهای اخیر بازار به افزایش قیمت در مهرماه جاری، پیش‌بینی می‌شود قیمت ارز در ماه‌های پیش رو در کانال ۴۰۰۰تومان باقی مانده و تا حدودی افزایش یابد.