رکود اقتصادی پس از ۱۰ سال
پایین بودن قیمت نفت و کند بودن روند اصلاحات اقتصادی دو عامل اصلی شرایط دشوار کنونی است. محمد بن سلمان برای تغییر شرایط در اقتصاد عربستان که بزرگ‌ترین اقتصاد عربی است برنامه‌های مختلف تدوین کرده که کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی و بالا بردن قیمت نفت اصلی‌ترین برنامه‌های او در این زمینه هستند.در حوزه افزایش قیمت نفت، عربستان از اواسط سال گذشته تلاش کرده از طریق کاهش عرضه زمینه را برای از میان رفتن مازاد عرضه نفت فراهم کند. برنامه کاهش عرضه که اکثر اعضای اوپک و برخی تولیدکنندگان نفت غیرعضو این سازمان از جمله روسیه در آن حضور دارند از ابتدای سال جاری میلادی آغاز شده و تا مارس سال آینده ادامه پیدا خواهد کرد. طبق این برنامه، میزان عرضه نفت کشورهای یاد شده در مجموع ۸/ ۱ میلیون بشکه در روز کمتر از قبل است.
میزان پایبندی به این برنامه بسیار بالا بوده و یک عامل افزایش قیمت نفت در ماه‌های اخیر اجرای این برنامه است. پیش‌بینی شده در نشست پایان ماه جاری اوپک، مدت اجرای برنامه کاهش عرضه تا پایان سال آینده میلادی تمدید شود. قیمت نفت این روزها به بالاترین میزان در دو سال اخیر رسیده و میزان مازاد عرضه کاهش یافته است. پیش‌بینی شده در سه ماه سوم و سه ماه چهارم سال جاری میلادی نیز اقتصاد عربستان دچار مشکلات مختلف باشد و تولید ناخالص داخلی این کشور کاهش یابد البته اگر پیش‌بینی‌هایی که درباره رونق بازار نفت و توسعه بخش غیرنفتی عربستان مطرح شده تحقق یابد سال آینده میلادی اقتصاد عربستان رشد خواهد کرد. اما پیش‌بینی شده نرخ رشد برای چند فصل پایین باقی خواهد ماند. در حوزه کاهش وابستگی اقتصاد عربستان به درآمدهای نفتی، محمد بن سلمان برنامه افق ۲۰۳۰ را در دستور کار خود قرار داده است. این برنامه در زمانی مطرح شده که شرایط اقتصادی عربستان نگران‌کننده است. محمد بن سلمان تلاش کرده از طریق این برنامه از آسیب‌پذیری اقتصاد نسبت به نوسان قیمت نفت بکاهد. برنامه افق ۲۰۳۰ سه هدف اصلی دارد: رونق بخشیدن به بخش غیرنفتی اقتصاد، فروش حدود ۵ درصد از سهام شرکت دولتی نفتی آرامکو و ایجاد بزرگ‌ترین صندوق سرمایه‌گذاری دولتی در جهان. این برنامه همچنین شامل اجرای تدابیر ریاضت‌‌طلبانه نظیر کاهش یا حذف یارانه و کاهش هزینه‌های دولت است. موضوع تدابیر ریاضتی اهمیت بسیار بالایی دارد زیرا اجرای این تدابیر، هم از رونق اقتصاد می‌کاهد و هم سبب خشم و نارضایتی مردم به ویژه کارمندان دولت می‌شود. به همین دلیل پادشاه عربستان دستور داده کاهش حقوق و پاداش کارکنان دولت لغو شود. صندوق بین‌المللی پول از دولت عربستان خواسته از شدت تدابیر ریاضت‌‌طلبانه بکاهد حتی اگر این اقدام سبب شود هدف دولت یعنی از میان رفتن کسری بودجه در سال ۲۰۱۹ تحقق پیدا نکند.
بخش دیگری از برنامه‌های عربستان برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی به ایجاد منطقه آزاد تجاری و صنعتی با بودجه ۵۰۰ میلیارد دلار مربوط می‌شود. در این منطقه آزاد بر صنایع مختلف از جمله انرژی، آب، بیوتکنولوژی، غذا و تولید با تجهیزات پیشرفته تمرکز خواهد شد. محمد بن سلمان در سخنرانی خود این پروژه را نمونه‌ای از طرح‌هایی قلمداد کرد که آینده عربستان را تشکیل می‌دهند و گفت: «جوانان این کشور و حرکت به سمت اسلام میانه رو، دو عامل کلیدی برای تحقق رویای نوسازی عربستان هستند. حرکت در این مسیر شمشیری دولبه است اگر جوانان ما تلاش کنند در مسیر صحیح گام بردارند کشوری جدید ساخته خواهد شد که کاملا با قبل متفاوت است اما اگر آنها در مسیر اشتباه گام بردارند کشور به نابودی کشیده می‌شود.»
تحلیلگران معتقدند عربستان با آنکه کشوری ثروتمند است اما به دلیل کاهش شدید قیمت نفت در دو سال و نیم اخیر دچار مشکلات بزرگ شده و تداوم وضعیت نامطلوب کنونی بر مشکلات خواهد افزود. بر همین مبناست که بن سلمان تلاش می‌کند تغییراتی در ساختارهای اقتصادی این کشور ایجاد کند. پروژه منطقه آزاد می‌تواند تا اندازه زیادی از وابستگی عربستان به درآمدهای نفتی بکاهد. برخی کارشناسان معتقدند این منطقه آزاد می‌تواند در آینده به نقطه اتصال آسیا، اروپا و آفریقا در حوزه تجارت تبدیل شود. قرار است نخستین فاز این پروژه در سال ۲۰۲۵ تکمیل شود. برای اجرای این پروژه سرمایه‌گذاری خارجی نیاز است البته برخی منابع مالی مورد نیاز آن از طریق فروش ۵ درصد از سهام شرکت نفتی آرامکو تامین خواهد شد. برخی کارشناسان می‌گویند محمد بن سلمان به این نتیجه رسیده که بدون اجرای اصلاحات اقتصادی وضعیت به سمت بدتر شدن پیش خواهد رفت و اگر قرار باشد اصلاحات انجام شود وجود برخی اعضای خاندان سلطنتی که به شدت مخالف او هستند، مانعی بزرگ خواهد بود که باید رفع شود. البته اقداماتی که هفته گذشته انجام شد صرفا با هدف مبارزه با فساد نبود و اکنون قدرت در دست بن سلمان تمرکز یافته و او حداقل برای مدتی با مخالفت‌های اعضای خاندان سلطنتی که از قدرت و ثروت زیادی برخوردار هستند، مواجه نخواهد شد.
نکته مهم دیگر این است که اقدامات محمد بن سلمان در دستگیری متهمان فساد مالی از دید مردم اقدامی قابل تقدیر است. دادستانی عربستان هفته گذشته اعلام کرد در تحقیقات از ۲۰۸ نفر مشخص شد حداقل ۱۰۰ میلیارد دلار اختلاس صورت گرفته است. این تحقیقات در سه سال اخیر ادامه داشته است. دستگیری اشخاص شناخته شده هم سبب رضایت مردم می‌شود و هم مسیر حرکت سلمان به سمت پادشاهی عربستان را هموار می‌کند.
اما تداوم این شرایط که به ظاهر تامین‌کننده اهداف ولیعهد است، به تحقق برخی شرط‌ها نیاز دارد. برای مثال اقدامات اخیر سبب تغییر سیستم تصمیم‌گیری‌های کلان در عربستان شده است. در چند دهه اخیر تصمیم‌های بزرگ به‌صورت جمعی و از سوی تعداد زیادی از شاهزاده‌ها اتخاذ شده اما اکنون قدرت به تدریج در دست یک نفر متمرکز می‌شود. از سوی دیگر محمد بن سلمان فردی با تجربه نیست و به نظر می‌رسد او تمایل ندارد از نظر مشاوران بهره ببرد. هنوز هم پادشاه ۸۲ ساله عربستان حرف آخر را درباره تمام امور می‌زند اما او قدرت خود را در زمینه‌های مختلف اقتصادی، امنیتی، اجتماعی و... به پسرش محمد بن سلمان تفویض کرده است. تحلیلگران می‌گویند بن سلمان تنها از طریق اقدامات غیرمنتظره و دادن وعده اصلاحات و مدرن‌سازی کشور نمی‌تواند بر عربستان حکومت کند.
ارسال نظر