مجلس شورای ملی در 29 اسفند 1329 گزارش پیشنهادی کمیسیون نفت را در حالی که «حسین علا» در 21 اسفند سمت نخست‌وزیری را عهده‌دار شده بود، به شرح ذیل تصویب کرد. «به نام سعادت ملت ایران و به منظور تامین صلح جهانی، امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می‌نماییم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثنا ملی اعلام شود، یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری در دست دولت قرار گیرد. » تصمیم تاریخی مجلس شورای ملی بازتاب وسیع مطبوعات داخلی و خارجی را به همراه داشت. برخی از مطبوعات خارجی که همواره از امتیازگر نفتی پشتیبانی و حمایت می‌کردند، بیش‌ترین پوشش خبری و اطلاع‌رسانی خود را به این موضوع اختصاص دادند.

اشاره: فرد ریچاردز (۱۹۳۲ - ۱۸۷۸)، سیاح انگلیسی سفرنامه‌ای مشهور دارد که شامل یادداشت‌های سفر به ایران و نقاشی‌های او حین این سفر در سال 1300 ه. ش است. ریچاردز دارای عنوان نقاش و حکاک سلطنتی بوده و در کالج سلطنتی هنرهای زیبا عضویت داشته است. وی آثار خود را در کالج سلطنتی و انجمن سلطنتی نقاشان و حکاکان و انجمن هنرهای گرافیک و همچنین در کشورهای خارج به معرض نمایش گذاشت؛ مناظری از شهرهای آکسفورد، رم، ونیز، فلورانس و ویندسورواتون نقاشی کرد و آنها را در کتابی انتشار داد. اکنون آثار هنری او در موزه ویکتوریا و تالار هنرهای زیبای نیوپورت و چند موزه دیگر نگهداری می‌شود.

کمپانی هند شرقی هلند (Dutch East India Company) بیستم مارس سال ۱۶۰۲ میلادی تاسیس شد. این شرکت، نخستین شرکت بین‌المللی تجاری و استعمارگر ثبت شده در دنیا است. شرکت هند شرقی هلند در ابتدا با هدف تجارت ادویه بین آسیا و اروپا شکل گرفت، اما به تدریج حوزه فعالیت خود را به کالاهای استراتژیک و حمل‌ونقل گسترش داد. شرکت هند شرقی که در زبان هلندی به اختصار VOC نامیده می‌شد، اولین شرکتی بود که سهام خود را به صورت عمومی منتشر کرد. سهام این شرکت مدتی پس از صدور، در شهرهای مختلف اروپای غربی مبادله می‌شد.

اواخر اسفند 1293 (مارس 1915) «ویلهلم واسموس» کنسول و دیپلمات آلمانی در ایران ناپدید شد. این مساله دولت ایران را دچار بحران شدید کرد که بالاخره باعث کناره گیری میرزاحسن مستوفی از رئیس الوزرایی شد و میرزاحسن مشیر الدوله جای او را گرفت. «واسموس» کنسول آلمان در شیراز که شهرت داشت ایرانیان و سران بعضی قبایل را ضد انگلستان تحریک می‌کند در مسیر شیراز به بهبهان توسط نیروهای انگلیسی که طبق موافقت‌نامه سن پترزبورگ جنوب و شرق ایران منطقه نفوذ آنها بود دستگیر و بازداشت شده بود. دولت آلمان از طریق نماینده سیاسی خود در تهران در این زمینه به مستوفی رئیس الوزرا ایران اعتراض کرد.

مجلس شانزدهم شورای ملی در حالی تاسیس شد که بحث بر سر لایحه الحاقی یا گس گلشاییان در اواخر مجلس پانزدهم ادامه داشت، اما با توجه با اینکه عمر مجلس به پایان رسید این مجلس نتوانست تصمیمی در این مورد بگیرد. آغاز مجلس شانزدهم نیز با شبهه ای انتخاباتی شروع شد، اما با ورود نمایندگان تهران به مجلس و تاسیس کمیسیون نفت، مرحله جدیدی از مباحث مربوط به قرارداد الحاقی در مجلس به راه افتاد و حل مشکل نفت از اختیار دولت و مجلس خارج شد و در اختیار کمیسیون قرار گرفت. تا قبل از ملی شدن صنعت نفت، سهم ایرانیان از آن فقط 10 درصد بود، اما بعد از آن دولت اختیار کل نفت ایران را به دست گرفت.

امین محمدی، پژوهشگر تاریخ

در گستره تاریخ ایران، تامین منابع مالی برای پرداخت حقوق (مواجب) و دستمزدها یکی از چالش‌های مهم برای تمامی حکومت‌ها بوده است؛ چراکه حکومت اگر نمی‌توانست به‌موقع حقوق کارکنان کشوری و لشکری را پرداخت کند، احتمال رشوه‌گیری، فساد، سرکشی و شورش آنها وجود داشت و چه بسا بسیاری از آنها با گرایش به دشمنان زمینه سقوط حکومت و روی کار آمدن حکومت جدید را فراهم می‌آوردند. نمونه بارز این موضوع، قوای‌نظامی بود که بی‌نظمی یا ناتوانی در پرداخت جیره و مواجب آنها فروپاشی حکومت را در پی ‌داشت.

ایران پیش از ملی کردن نفت، کشور فقیری بود که زیر فشار اقتصادی قرار داشت و در رشته‌های بازرگانی و کشاورزی عقب بود. همچنین ایران در زمینه‌های هنری مانند موسیقی، تئاتر و سینما. . . پیش از ملی کردن نفت، موفقیت چندانی نداشت ولی پس از جذب درآمد حاصل از فروش نفت در عرصه‌های فرهنگی هنری پیشرفت کرد. بنابراین زمینه برای ملی کردن صنعت نفت در جامعه فراهم بود و فعالیت‌هایی برای تشکیل احزاب و گروه‌های مختلف در کشور انجام می‌شد. در آن دوران بخش اندکی از حاکمیت ایران در دست شوروی و بخش مهم‌تر دیگر در دست انگلیس بود.