جهان رو به کهولت

بدون شک رشد چشمگیر میانگین امید به زندگی در طول قرن بیستم یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای جوامع بشری بوده است. اگرچه بسیاری از بچه‌های متولد شده در سال ۱۹۰۰ نتوانستند عمری بیش از ۵۰ سال داشته باشند، اما در حال حاضر (برای مثال) در کشوری چون ژاپن و برخی کشورهای توسعه یافته میزان امید به زندگی از ۸۳ سال نیز فراتر رفته است. اگرچه برخی کشورهای آفریقایی به‌واسطه شیوع بیماری‌هایی چون ایدز نتوانستند نقش مهمی در افزایش این نرخ داشته باشند، اما به‌طور کلی می‌توان گفت که امید به‌زندگی در دنیا افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است. کشورهای آسیای شرقی بیشترین رشد امید به زندگی یعنی گذار از میزان ۴۵ سال در سال ۱۹۵۰ و رسیدن به میزان ۷۴ سال در سال ۲۰۱۵ را داشته‌اند. در کنار پیشرفت‌های جوامع، ترجیحات افراد نیز دچار تغییر و تحولات اساسی شده است.

از یک طرف با پیشرفت تکنولوژی بخصوص در زمینه پزشکی، امید به زندگی و طول عمر انسان افزایش یافته، از طرف دیگر بنا به دلایل گوناگون تمایل افراد برای زاد و ولد و جایگزین کردن جمعیت، کاهش یافته است. ترکیب این دو مورد موجب شده است که امروزه دنیا با پدیده‌ای تحت عنوان «پیری جمعیت» مواجه شود. براساس گزارش سازمان ملل (۲۰۱۵) درسال‌های اخیر تعداد افراد بالای ۶۰ سال کشورها و نقاط مختلف جهان رشد قابل‌ملاحظه‌ای داشته است. سازمان ملل در گزارش جمعیتی خود پیش‌بینی‌هایی در مورد ساخت جمعیت پیر در سال‌های آینده تا سال ۲۰۵۰ ارائه کرده است.

بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ پیش‌بینی می‌شود تعداد افراد ۶۰ سال و بالاتر در دنیا رشد ۵۶ درصدی داشته باشد، به این ترتیب طی این سال‌ها جمعیت این قشر از ۹۰۱ میلیون به ۴/ ۱ میلیارد افزایش خواهد یافت. در سال ۲۰۵۰ نیز این جمعیت به میزان دوبرابر آن در سال ۲۰۱۵ خواهد رسید و در آن سال دنیا جمعیتی ۱/ ۲ میلیاردی از افراد بالای ۶۰ سال خواهد داشت.به‌طور کلی جمعیت «پیرترین پیرها» یا افراد ۸۰ سال و بالاتر رشدی حتی سریع‌تر از افراد پیر (۶۰ سال و بالاتر) خواهد داشت. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۵۰ تعداد این افراد ۴۳۴ میلیون نفر خواهد بود که در مقایسه با میزان آن در سال ۲۰۱۵ سه‌برابر شده است.

در ۱۵ سال آینده رشد جمعیت پیر (۶۰ سال و بالاتر) در آمریکا و حوزه کارائیب به میزان ۷۱ درصد بیشترین مقدار را خواهد داشت. این میزان در آسیا ۶۶، آفریقا ۶۴، اقیانوسیه ۴۷، آمریکای‌جنوبی ۴۱ و در اروپا ۲۳ درصد خواهد بود.در سراسر دنیا بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ زنان به‌طور متوسط ۴.۵ سال بیش از مردان عمر داشته‌اند. بر همین اساس محاسبات نشان می‌دهد که ۵۴ درصد جمعیت پیر و ۶۰ درصد پیرترین پیرها در سال ۲۰۱۵ را زنان تشکیل داده‌اند. اما در سال‌های آینده پیش‌بینی شده است که جمعیت مردان شروع به افزایش کرده و توازن جنسی بیشتری در دنیا برقرار شود. در سال ۲۰۵۰ سهم زنان در جمعیت پیرترین پیرها به ۵۸ درصد کاهش خواهد یافت

جمعیت پیر در نقاط شهری با رشد به مراتب بیشتری نسبت به نقاط روستایی افزایش یافته است. بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در سطح جهانی جمعیت افراد ۶۰ سال و بالاتر در نقاط شهری ۶۸ درصد رشد داشته است، در‌حالی‌که در نقاط روستایی رشد جمعیت این قشر ۲۵ درصد بوده است. تحت این شرایط می‌توان گفت جمعیت پیر به‌طور قابل ملاحظه‌ای در نقاط شهری متمرکز شده است. در سال ۲۰۱۵ نسبت به سال ۲۰۰۰، رشد جمعیت پیر در نقاط شهری از میزان ۵۱ درصد به ۵۸ درصد و پیرترین پیرها از میزان ۵۶ درصد به ۶۳ درصد افزایش یافته است.

در بخشی از این گزارش به وضعیت توسعه‌یافتگی مناطق نیز اشاره شده است. حدود ۲۴ درصد از جمعیت مناطق توسعه‏یافته‏تر را در سال ۲۰۱۵ افراد بالای ۶۰ سال تشکیل می‏دهند، درحالی‌که انتظار می‏رود تا سال ۲۰۳۰ این نسبت به بیش از ۲۹ درصد برسد و پیش‏بینی‏ها حاکی از آن است که در سال ۲۰۵۰ این رقم به حدود ۳۳ درصد یعنی تقریبا یک سوم جمعیت برسد. میانگین سنی نیز در مناطق توسعه‏یافته‏تر از ۴۱ سال در سال ۲۰۱۵ به ۴۵ سال در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. این در حالی است که در مناطق کمتر توسعه یافته در سال ۲۰۱۵ تنها ۱۰ درصد از جمعیت را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل می‏دادند و این گروه سنی تا سال ۲۰۵۰ نیز طبق برآوردها به ۲۰ درصد جمعیت خواهند رسید. میانگین سنی مناطق کمتر توسعه یافته نیز از ۲۸ سال در سال ۲۰۱۵ به ۳۵ سال در سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت. تفاوت بین این دو منطقه حائز اهمیت است.

براساس این آمار، تعداد افراد پیر، رشدی سریع‌تر از تمامی گروه‌های سنی مختلف داشته و خواهند داشت؛ بنابراین می‌توان گفت که جمعیت افراد پیر به‌صورت موازی در سراسر دنیا رو به افزایش است. اگرچه پیری جمعیت پدیده‌ای جهانی است، اما فرآیند پیر شدن جمعیت در نقاط مختلف تفاوت‌های ساختاری دارد. در‌حالی‌که این پدیده در کشورهای توسعه یافته از قرن گذشته شروع شده است، در برخی کشورهای در حال توسعه که طی دهه اخیر نرخ زادوولدشان کاهش یافته است، پیری جمعیت پدیده‌ای نوظهور به‌شمار می‌رود.