خداحافظی ترانه‌ساز خاطره‌های ایرانی

گروه فرهنگ و هنر: «خواب نوشین»، «آشفته حالی»، «عجب صبری خدا دارد»، ‌«من دیگه بچه نمی‌شم دیگه بازیچه نمی‌شم» و... رحیم معینی کرمانشاهی چنانچه اردلان سرفراز گفته، به یک معنی پدر ترانه‌های ایرانی است. ترانه‌های محبوب و خاطره‌انگیز ایرانی که همه ما گاه گاه زمزمه کرده‌ایم، با شنیدنشان قدم زده‌ایم، زندگی کرده‌ایم و عاشق شده‌ایم.معینی کرمانشاهی که در جمع شاگردانش «سخن سالار» و «رحیم عمو» خطاب می‌شد، داشت روزهای پایانی ۸۹ سالگی‌اش را می‌گذراند که مرگ تلخ گریبانش را گرفت و باعث شد تا به گفته مسعود جاهد، آهنگساز و نوازنده معروف ایرانی، «چراغ موسیقی ایران خاموش شود». معینی متولد بهمن ماه بود و همان‌طور که از اسمش برمی‌آید، در کرمانشاه به دنیا آمد. از نوجوانی به تهران آمد و ترانه نوشت. در روزگار جوانی‌اش ارتباط نزدیکی با دکتر حسین فاطمی و دکتر محمد مصدق داشت و به پشتوانه آنها، مدتی روزنامه‌نگاری کرد و به رادیو و تلویزیون هم رسید.

معینی کرمانشاهی ‌از سال ۱۳۳۳ ترانه‌نویسی را شروع کرد و چنان‌که هوادارانش می‌گویند و البته حق دارند؛ بخش مهمی از تجربه زیسته و خاطرات ایرانیان در دوره‌های مختلف تاریخ معاصر، به ترانه‌های معینی‌کرمانشاهی پیوند خورده است، پیوندی همزمان عاشقانه و اجتماعی و نوستالژیک. مرحوم سیمین بهبهانی گفته بود معینی در عصری که ترانه مظروفی برای مغازله‌ها و معاشقات تکراری بود، موفق شد نمادگرایی را با موفقیت در ترانه تجربه کند.

استاد رحیم معینی‌کرمانشاهی همزمان که ساخت و بافت ترانه ایرانی را قوام می‌بخشید، همزمان نوگرایی‌هایی نیز در شیوه ایرانی ترانه‌نویسی پیشنهاد می‌کرد. او که دستی هم در نقاشی داشت به خاطر تصویرسازی‌هایش در ترانه شهرت دارد. نخستین متن تصویری معینی با عنوان «آبشار» با موسیقی بزرگ لشگری پیوند خورده و به اجرا درآمده است. پس از «آبشار»، ترانه «طاووس» او در بیان مفهوم زشتی و زیبایی با آهنگی از پرویز یاحقی شهرت پیدا کرد. رحیم معینی‌کرمانشاهی در ترانه‌ای دیگر با عنوان «سروی و بیدی»، علاوه‌بر تصویرسازی‌های طبیعی، گفت‌وگو را نیز وارد متن کرده است. سرو به بید از آزادگی و استقامت خود می‌گوید که حتی برف زمستان‌ها برگ و برش را نمی‌ریزد و بید پاسخ می‌دهد که اگر افتاده حال و شکسته بال است، ولی از خود سایبانی برای دیگران می‌سازد. او در سال‌های پیش از انقلاب مجموعه‌ای از اشعارش را با عنوان «ای شمع‌ها بسوزید» انتشار داده بود. همچنین «فطرت»، «خورشید شب»، «حافظ برخیز» و دوره‌ منظوم تاریخ ایران با عنوان «شاهکار» از دیگر آثار اوست.

نقدی به وضعیت هنرمندان

خوش گلایه نبود و زبان تند و تیزی نداشت اما گاهی که دلش می‌گرفت و از تنهایی به جان می‌آمد. در این اوقات گاهی زبان به گلایه باز می‌کرد، روزگاری ‌پیش از مرگ تلخش در سه‌شنبه شب پاییز گفته بود: «امیدوارم هر گاه قرار است ما مُچاله شویم و از بین برویم -به هر صورت و به دست هر کس- نمانیم در این دنیا. حرمت ما بایستی با ما به گور برود. اگر خدمتی کردیم به مملکتمان، احتیاج داریم حرمتمان به جا بماند...این اجتماع باید گذشت داشته باشد...همین غرورهای الکی‌ای را که برای بعضی هنرمندان به وجود می‌آورند؛ غرورهای باسمه‌ای و روزنامه‌ای و... والله به ضرر هنرمند است و وی را متوقف می‌کند. هنرمند فکر می‌کند به آخر خط رسیده است، نباید مغرورش کرد تا همچنان تلاش کند و بهتر و والاتر شود. بگذارند هنرمند مقامات خود را در جایی خرج کند که هم حرمت خودش به جا باشد و هم مملکتش و فرهنگش.»

گرامیداشت‌ها

دقایقی پس از انتشار خبر درگذشت استاد معینی کرمانشاهی، چهره‌های مطرح موسیقی و ادبیات کشور در پیام‌های مختلفی، تلخی مکرر پاییز را یادآوری کردند و دوستداران استاد را تسلی دادند.

کیهان کلهر در صفحه فیس‌بوکش با انتشار قطعه شعری از استاد نوشت: جناب استاد رحیم معینی کرمانشاهی به دیار باقی‌ شتافتند، ... یادشان به خیر و سروده‌هاشان جاری باد. با تسلیت به خانواده محترم و ارادتمندان هنرشان.

مسعود جاهد، آهنگساز و نوازنده نیز با تیتر «چراغ موسیقی ایران خاموش شد» نوشت: درگذشت استاد معینی کرمانشاهی، ترانه‌سرای بی‌جانشین و بی‌همتا را به جامعه موسیقی ایران تسلیت می‌گویم. هنرمندی که نظیرش هرگز تکرار نمی‌شود. هنر ترانه‌سرایی پس از ایشان و هم‌نسلانش به بایگانی سپرده شد و این خلأ همچنان حس می‌شود. معینی کرمانشاهی پس از دوره قاجار تاثیر زیادی در تحول تصنیف‌سازی داشته‌اند. راهی که ایشان رفتند تداوم راه گذشتگان با زبان و مفاهیم خاص خودشان بود.راهی که امروز به بیراهه رفت. یادش گرامی.

همچنین اردلان سرفراز نیز با «پدر» خواندن معینی کرمانشاهی، به سوگ مرگ ایشان نشست و نوشت: امروز ترانه، سوگوار است! که پدر! و یکی از مفاخر و بنیان‌گذاران معاصر خود را از دست داده است! و همه ما به سوگ استاد رحیم معینی کرمانشاهی، یار و یاور ترانه و ترانه‌سرایان معاصر نشسته‌ایم! فقدان این بزرگوار را به ایران، انسان، هنر، ترانه و ترانه‌سرایان! و همچنین بازماندگان و یاران همراهش! تسلیت می‌گویم! اگرچه؛ مرگ پایان کبوتر نیست و آن بزرگمرد در ترانه‌های جاودانه‌اش، جاودانه! می‌ماند! به‌یاد و حرمت او کلاه از سر برداشته، با تعظیم! نام و یاد او را گرامی میداریم! با تمامی دست و دل سوگوارم؛ اردلان سرفراز.

همچنین بسیاری از چهره‌های مطرح دیگر ازجمله علی‌جنتی وزیر ارشاد، علی مرادخانی معاون هنری وزیر ،فرزاد طالبی سرپرست دفتر موسیقی، ایرج خواجه امیری، یغما گلرویی، احسان علیخانی به مناسبت درگذشت استاد معینی، پیام‌های تسلیتی منتشر کردند.