محمدرضا عسگری‌مورودی کارشناس ارشد روابط بین‌الملل دیدار روز گذشته محمد اشرف غنی احمد زی، رئیس‌جمهوری افغانستان از تهران و ملاقات با برخی مقامات جمهوری اسلامی ایران از جمله رئیس‌جمهوری در شرایطی انجام شد که دو کشور همسایه به دلیل اشتراکات مختلف فرهنگی، زبانی و دینی، ظرفیت‌های قابل توجهی برای توسعه همکاری‌ها دارند. افغانستان که از چند دهه اخیر تاکنون به دلیل مواجهه با جنگ‌های داخلی و خارجی بسیاری از زیرساخت‌های خود را از دست داده، برای پیشبرد اهداف بازسازی خود به کمک‌های دیگر کشورها از جمله ایران نیاز دارد. خدمات قابل ملاحظه ایران به مهاجران افغانستان در بیش از سه دهه جنگ داخلی و همچنین کمک‌های تهران به این کشور در روند بازسازی اقتصادی و اجتماعی در سال‌های گذشته موجب شده تا در بین کشورهای همسایه افغانستان، ایران از جایگاه ممتازی در سیاست خارجی کابل برخوردار باشد. با نگاهی به کشورهای همسایه افغانستان، پاکستان در جنوب و شرق، ایران در غرب، تاجیکستان و ازبکستان و ترکمنستان در شمال و چین در شمال شرقی به خوبی می‌توان متوجه شد که در میان همسایگان افغانستان تقریبا تنها ایران است که جذابیت‌های بیشتری برای این کشور دارد. در بین همسایگان افغانستان، ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان ظرفیت‌های لازم برای کمک به روند بازسازی افغانستان به ویژه در خدمات فنی و مهندسی را ندارند و پاکستان نیز به دلیل اختلافات تاریخی با کابل چندان در اولویت سیاست خارجی افغانستان قرار ندارد. کمک‌های چین به افغانستان و راهبرد پکن از سال گذشته میلادی تاکنون در قبال کابل مشتمل بر انتصاب نماینده ویژه و میزبانی نشست بین‌المللی کمک به بازسازی افغانستان و حتی پیشنهاد میزبانی گفت‌وگوهای صلح با طالبان نشان می‌دهد این رویکرد دولت چین در چارچوب تبدیل شدن افغانستان به محیط رقابتی قدرت‌های بزرگ مفهوم پیدا می‌کند و شاید اگر آمریکا و ناتو در افغانستان حضور نداشتند، چین سیاست انبساطی در قبال افغانستان پیدا نمی‌کرد. در چنین شرایطی، ایران تنها همسایه‌ای است که اختلافات جدی همچون پاکستان با افغانستان ندارد و برخلاف چین که در قاعده اجبار بازی بزرگان در افغانستان حضور یافته، این کشور را محیط رقابتی نمی‌داند و ظرفیت‌های ارزنده‌ای نیز برای کمک به توسعه اقتصادی افغانستان دارد. وجوه تمایز ایران در مقایسه با سایر همسایگان افغانستان نظیر توانایی کمک به بازسازی، پرهیز از نگاه رقابتی به دیگر بازیگران در این کشور و همچنین شفافیت و صداقت در تاریخ روابط تهران و کابل موجب شده تا دولت اشرف غنی جایگاه ویژه‌ای برای توسعه همکاری‌ها با ایران قائل باشد.

بر همین اساس است که با وجود برخی فشارهای فرامنطقه‌ای برای جلوگیری از توسعه روابط کابل و تهران، اما اشرف غنی خواهان گسترش مناسبات با ایران است و سفر او به تهران در راس هیاتی عالی‌رتبه و امضای دو سند همکاری در چارچوب چنین سیاستی انجام شد. البته باید توجه داشت که در روابط افغانستان و ایران با وجود منافع و اهداف مشترک، اما تفاوت دیدگاه‌هایی نیز وجود دارد که جزو ذات طبیعی مناسبات دو حوزه سرزمینی در نظام بین‌الملل است.

اگر چه توافق‌نامه امنیتی امضا شده افغانستان و آمریکا از نظر ایران ترتیبات امنیتی منطقه را به مخاطره می‌اندازد، اما مقامات تهران پذیرفته‌اند که این توافق‌نامه تاثیری بر مناسبات تهران و کابل ندارد و باید آن را در چارچوب منافع و سیاست خارجی افغانستان تحلیل کرد. بی‌تردید، تروریسم و مواد مخدر، دو تهدید مشترک برای ایران و افغانستان هستند که البته میزان آسیب‌پذیری این کشور در مقایسه با ایران در مواجهه با این دو تهدید بسیار عمیق‌تر است و انتقال تجارب تهران در مهار تروریسم و مواد مخدر کمک شایانی به کابل برای تامین ثبات و آرامش در افغانستان خواهد بود.