مطلبی که در پی می‌آید، توسط دکترسید تقی نعیمی، عضو هیات علمی دانشگده تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد- واحد جنوب در دانشکده فنی معدن ارائه شده‌است.

سرآغاز زندگی اجتماعی و تمدن بشر، با شناخت و کاربرد فلزات همزمان بوده است، در تحقیق و تکوین توسعه حیرت‌انگیز صنعت و تکنولوژی امروزی عناصر و مصالح فلزی دخالت مستقیم داشته و دارند، تهیه مصنوعات آهنی از سنگ‌آهن فقط مساله عصر حاضر نیست، بلکه سوابق طولانی دارد، هنوز دقیقا معلوم نشده است که بشر از کی آهن را شناخت و کاربرد آن را آموخت، در مورد آهن و اهمیت آن در زندگی روزمره بشر در مذاهب مختلف هم تاکید شده است، قرآن مجید هم آیه‌ای به همین مضمون در سوره حدید دارد.
«وانزلنا الحدید فیه باس شدید و منافع للناس.
ما نازل کردیم آهن را، همان آهنی که استحکام شدید دارد و برای بشر سودمند است.»
برای اینکه به اهمیت صنعت تولید فولاد در دنیای امروزی پی برده شود، تولید فولاد در جهان از سال 1900 تا 2006 به صورت واقعی در نمودار (1) آورده شده است، اثرات جنگ‌های جهانی اول و دوم، شوک‌های افزایش نسبی قیمت نفت،سقوط دیوار برلین، فروپاشی اتحاد شوروی سابق، بحران اقتصادی آسیا، آزاد سازی تجارت در چین، رشد جهشی اقتصادی چین، در روند تولید و مصرف فولاد کاملا مشخص است.

با تجزیه و تحلیل اعداد و ارقام مندرج در جدول و نمودار شماره(۱) می‌بینیم که در سال ۲۰۰۶معادل ۸/۰‌درصد فولاد خام دنیا در ایران تولید شده است.
در سال 1985، 23‌درصد فولاد دنیا در آسیا تولید می‌شد و در سال 2006 حدود 6/51‌درصد فولاد دنیا در آسیا تولید شده است. از این مقدار حدود 415‌میلیون تن یعنی 6/34‌درصد فولاد دنیا در چین تولید شده است.
در شکل‌های (۱) و (۲) روش‌های عمده تولید فولاد خام دنیا با استفاده از سنگ‌آهن نشان داده شده است. تولید فولاد خام با استفاده از کوره بلند و دمش اکسیژن در آهن مذاب داخل کنورتور و تبدیل آهن خام به فولاد علاوه بر سنگ‌آهن نیاز به کک متالورژی دارد. این روش تولید در ذوب‌آهن اصفهان متداول است. در روش احیای اکسید اهن به صورت جامد و خارج از کوره بلند منجر به تولید آهن اسفنجی شده و با ذوب‌آهن اسفنجی در کوره‌های قوس الکتریکی فولاد خام مذاب تولید می‌شود. در این روش علاوه بر نیاز به گندله سنگ‌آهن به انرژی گاز و برق نیز نیاز است، با استفاده از این روش در ایران هم‌اکنون در مجتمع‌های فولاد مبارکه و فولاد اهواز ایران سالیان زیادی است که به تولید فولاد می‌پردازیم، حدود ۷۰‌درصد فولاد خام تولیدی ایران در سال ۲۰۰۶ به این روش تولید شده است.

شکل2: مراحل مختلف تولید فولاد با استفاده از احیای اکسید آهن با گاز و ذوب‌آهن اسفنجی در انواع کوره‌های قوس الکتریکی و تبدیل آن به فولاد مذاب که به روش‌های مختلف ریخته‌گری به محصولات جامد تبدیل می‌شوند [5]
با توجه به اهمیت کمیت و کیفیت تکنولوژی احیای اکسید آهن با گاز در نمودار(۳) روند تولید آهن اسفنجی از سال ۱۹۸۸ تا آخر سال ۲۰۰۶ برای هشت کشور که بیشترین تولید آهن اسفنجی در دنیا را دارا می‌باشند، آورده شده است. همان طوری که دیده می‌شود ایران و مکزیک هر یک در سال ۲۰۰۶ تقریبا، ۹/۶‌میلیون تن آهن اسفنجی تولید کرده‌اند.
برای اینکه با مزایای نسبی استثنایی بالقوه ایران نسبت به سایر کشورهای دنیا در تولید آهن اسفنجی آشنا شویم مطالبی در ارتباط با فاکتورهای موثر در تولید فولاد کشورهای عمده تولیدکننده آهن اسفنجی ذکر و با یکدیگر در جدول (2) مقایسه می‌کنیم.

تجزیه و تحلیل مزیت‌های نسبی کشورهای عمده تولیدکننده آهن اسفنجی دنیا
از تجزیه و تحلیل نمودارهای زیر می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد، روند تولید آهن اسفنجی در سطح جهان در سال‌های آینده رشد کمی ‌خواهد داشت و رشد تولید و مصرف آهن اسفنجی در ایران در سال‌های آینده چند برابر رشد تولید و مصرف آهن اسفجی دنیا خواهد بود.
۱ - هندوستان
هند به علت مصرف سرانه بسیار پایین فولاد که در سال 2006 حدود 40 کیلوگرم بود. با توجه به پروژه‌های زیربنایی که طی برنامه 10 ساله قصد انجام آنها را دارند، مسلما مصرف سرانه فولاد آن افزایش خواهد یافت. اگر هندوستان نسبت به گسترش صنایع تولید فولاد داخلی از هم‌اکنون اقدام سریع به عمل نیاورد، تبدیل به کشوری خواهد شد که احیانا باید مانند وضعیت امروزی ایران قسمت عمده فولاد مورد نیاز خود را از خارج وارد نماید. هندوستان هم‌اکنون سالانه حدود 5‌میلیون تن محصولات نورد شده فولادی صادر و حدود 3‌میلیون تن وارد می‌کند. هندوستان که در سال 2006 حدود 2/42‌میلیون تن فولاد تولید کرده است. میزان واردات محصولات نورد شده فولادی آن در سال 2005 حدود 2‌میلیون تن کمتر از صادرات این محصولات بوده است و با توجه به مازاد صادرات فولاد بر واردات آن، هندوستان یک کشور صادرکننده فولاد به حساب می‌آید.

با توجه به اینکه ذخیره زغال‌سنگ هندوستان مانند ذخیره سنگ‌آهن آن زیاد است، لذا هندوستان هم‌اکنون با استفاده از کوره بلند و احیای سنگ‌آهن با زغال‌سنگ و احیاء سنگ‌آهن با گاز، مواد اولیه آهن دار را برای تولید فولاد داخلی تولید می‌کند. با توجه به اینکه میزان ذخایر گاز آن در مقیاس جهانی قابل توجه نیست و مسلما مصرف گاز در بخش خانگی و سایر صنایع آن رشد زیادی در آینده خواهند داشت، لذا هندوستان مزیت زیادی برای احیای اکسید آهن با گاز نسبت به گسترش احیا با زغال و یا گسترش احیا و ذوب اکسید آهن در کوره بلند نخواهد داشت.
بنابراین افزایش میزان تولید آهن اسفنجی با گاز هندوستان در سال‌های آینده زیاد نخواهد بود.

۲ - ونزوئلا
ونزوئلا از لحاظ مقدار هم‌اکنون دومین تولیدکننده آهن اسفنجی در سطح جهانی است. مصرف سرانه فولاد خام ونزوئلا با نشیب و فراز‌های زیادی در ده سال اخیر همراه بوده است. حداکثر مصرف سرانه فولاد خام ونزوئلا در سال 1995 به میزان 8/147 کیلوگرم بر نفر و کمترین مقدار در سال 2003 برابر با 7/71 کیلوگرم بر نفر بود. با توجه به اینکه هم‌اکنون پروژه‌های زیر بنایی زیادی را دولت ونزوئلا در دست انجام دارد، مصرف سرانه محصولات فولادی آن مسلما افزایش خواهد یافت. پیش‌بینی می‌شود که تا 10 سال آینده مصرف سرانه فولادی ونزوئلا به 200 کیلوگرم برنفر هم خواهد رسید. این کشور هم‌اکنون صادرکننده فولاد خام و صادر‌کننده آهن اسفنجی است. ذخایر سنگ‌آهن ونزوئلا هم حدود دو برابر ذخایر سنگ‌آهن ایران است.

ونزوئلا از لحاظ مواد اولیه آهن‌دار، گاز و سابقه تولید آهن اسفنجی مزیت بیشتری نسبت به ایران برای گسترش احیای اکسید آهن با گاز دارد. با توجه به اینکه ونزوئلا تقریبا کل تجهیزات برای استخراج سنگ‌آهن از معادن و افزایش ظرفیت تولید احیا با گاز را باید از کشورهای غربی خریداری کند و با عنایت به اینکه سطح دانش فنی و تکنولوژی صنعتی ونزوئلا خیلی کمتر از ایران است، برای جبران عقب ماندگی در سایر بخش‌های صنعتی خود با توجه به مزیت‌های نسبی که در گسترش سایر صنایع دارد، لذا برنامه سرمایه‌گذاری زیادی در ارتباط با افزایش ظرفیت تولید آهن اسفنجی در ۱۰ سال آینده در دست اجرا ندارد.
3 - مکزیک
مصرف سرانه محصولات فولادی مکزیک هم‌اکنون تقریبا حدود مصرف سرانه محصولات فولادی ایران یعنی قدری بیش از ۲۰۰ کیلوگرم در سال است. مکزیک با تولید حدود ۹/۶‌میلیون تن آهن اسفنجی در سال ۲۰۰۶ چهارمین تولید‌کنندگان عمده آهن اسفنجی جهان بود. به علت کمی ‌ذخایر گاز و قیمت بسیار بالای آن مکزیک برای افزایش ظرفیت تولید آهن اسفنجی با استفاده از گاز برنامه‌ای برای ده سال آینده ندارد.

4 - عربستان
عربستان ذخایر کافی سنگ‌آهن برای گسترش تولید فولاد ندارد. هم‌اکنون مصرف سرانه محصولات فولادی آن حدود ۲۶۵ کیلوگرم است. در سال ۲۰۰۵ مازاد واردات محصولات فولادی عربستان نسبت به صادرات آن حدود ۳/۲‌میلیون تن بوده است. با توجه به اینکه ذخایر گاز عربستان حدود یک چهارم ذخایر گاز ایران است. عربستان برای صادرات فولاد فاقد مزیت نسبی است. تولید فولاد خام عربستان در سال ۲۰۰۶ حدود ۰۲/۴‌میلیون تن و تولید آهن اسفنجی آن در سال ۲۰۰۶ حدود ۷/۳‌میلیون تن بود. حداکثر ممکن است برای کاهش واردات، این کشور نسبت به افزایش تولید آهن اسفنجی با گاز اقدام کند. با توجه به اینکه مصرف ظاهری فولاد خام عربستان در سال ۲۰۰۵ حدود ۲/۶‌میلیون تن بود. لذا غیر قابل تصور است که در ده سال آینده تولید آهن اسفنجی عربستان بیشتر از ایران بشود.

5 - روسیه
روسیه از لحاظ ذخایر زغال‌سنگ، گاز، نفت، سنگ‌آهن دارای مزیت نسبی برای گسترش ظرفیت تولید فولاد است. مسلما روسیه در ابتدا به فکر گسترش احیا و ذوب اکسید آهن در کوره بلند و تبدیل آهن خام مذاب تولیدی در کنورتور به فولاد خام خواهد بود. روسیه برای توسعه ظرفیت آهن خام مذاب و گسترش ظرفیت کنورتور ال - د وابستگی چندانی به کشورهای غربی ندارد در صورتی که روسیه بدون خرید تکنولوژی و تجهیزات از غرب نمی‌تواند نسبت به گسترش احیای اکسید آهن با گاز اقدام کند. علاوه بر این روسیه هم‌اکنون بر خلاف ایران گاز خود را با قیمت بسیار خوبی به سایر کشورها صادر می‌کند و برنامه‌ای برای گسترش ظرفیت تولید آهن اسفنجی خود از ۵/۳‌میلیون تن در سال ۲۰۰۶ برای ده سال آینده ندارد.

6- اندونزی
اندونزی که در سال ۲۰۰۵ حدود ۴/۱‌میلیون تن آهن اسفنجی تولید کرده است برای گسترش ظرفیت تولید فولاد به علت کمی‌ ذخایر سنگ‌آهن‌این کشور دارای مزیت نسبی نیست. ذخایر زغال‌سنگ آن تقریبا ده برابر ذخایر زغال‌سنگ‌ایران است، در مقابل ذخایر گاز اندونزی حدود یک دهم ذخایر گاز‌ایران است. مصرف سرانه فولاد اندونزی در سال ۲۰۰۵ حدود ۲۶ کیلوگرم به ازای هر نفر بود. در سال ۲۰۰۵ مازاد واردات محصولات فولادی اندونزی از خارج برای تامین مصرف داخلی حدود ۵/۳‌میلیون تن بود. با توجه به برنامه‌های گسترش امکانات زیربنایی در دست انجام‌این کشور مسلما مصرف فولاد اندونزی افزایش خواهد یافت. چنانچه اندونزی بخواهند ظرفیت تولید فولاد داخلی را افزایش دهد با توجه به ذخایر زیاد زغال‌سنگ، احیاء سنگ‌آهن وارداتی با زغال‌سنگ یا احیا و ذوب سنگ‌آهن وارداتی در کوره بلند و تبدیل آهن خام مذاب به فولاد،‌این کشور دارای مزیت نسبی بیشتری از احیاء سنگ‌آهن با گاز است. لذا افزایش ظرفیت تولید آهن اسفنجی اندونزی با استفاده از گاز طبیعی در سال‌های‌اینده دور از انتظار خواهد بود.

0

7-‌ایران
تولید فولاد خام‌ایران در سال ۲۰۰۶ حدود ۸/۹‌میلیون و مصرف سرانه فولادخام‌ایران در سال ۲۰۰۴ حدود ۲۳۰ کیلوگرم بود، مصرف ظاهری فولاد خام‌ایران در سال ۲۰۰۵ حدود ۱۶‌میلیون تن بود. واردات محصولات نورد شده فولادی‌ایران در سال ۲۰۰۵ حدود ۹/۷‌میلیون تن و صادرات محصولات نورد شده فولادی‌ایران در سال ۲۰۰۵ حدود ۵/۱‌میلیون تن بود. به عبارت دیگر‌ایران برای تامین مصارف داخلی در سال ۲۰۰۵ حدود ۴/۶‌میلیون تن بیش از صادرات فولاد، واردات محصولات نورد شده فولادی داشته است.
در نمودار 6 اجزای متشکله قیمت تمام شده فولاد خام در آلمان از سال 1971 تا 2005 آورده شده است.
همان‌طوری که مشاهده می‌شود حدود ۵۱‌درصد قیمت تمام شده فولاد خام آلمان در سال ۲۰۰۵ را هزینه مواد اولیه معدنی تشکیل داده است که حدود ۹۰‌درصد از‌این ۵۱‌درصد هزینه را قیمت سنگ‌آهن مصرفی به خود اختصاص می‌دهد. ۲۸‌درصد قیمت تمام شده فولاد خام آلمان در سال ۲۰۰۵ را مواد احیاء کننده و انرژی به خود اختصاص دادند. به عبارت دیگر برای تولید فولاد دسترسی به سنگ‌آهن و مواد انرژی‌زا از ضروریات غیر قابل انکار است.
با توجه به اهمیت بسیار زیاد سنگ‌آهن، همان‌طوری که در جدول شماره (2) دیدیم، ذخایر سنگ‌آهن‌ایران حدود 2000‌میلیون تن بر مبنای اطلاعات سال 2004 است. به عبارت دیگر 3/1‌درصد ذخایر سنگ‌آهن دنیا در‌ایران واقع شده است. با توجه به‌اینکه هنوز سازمان زمین‌شناسی‌ایران بر خلاف کشورهای پیشرفته دنیا نتوانسته است، اطلاعات پایه برای اکتشاف سنگ‌آهن و سایر مواد معدنی کل کشور را تهیه کند، معادن سنگ‌آهنی که تا کنون در‌ایران شناخته شده است، سوابق تاریخی زیادی دارند و در قرن‌های گذشته اجداد ما از‌این معادن سنگ‌آهن استخراج و فولاد تولید می‌نمودند. شرکت ملی فولاد سابق و شرکت‌ایمیدرو فعلی با انجام اکتشافات تکمیلی فقط در ارتباط با معادن شناخته شده قبلی، ذخایر‌ایران را اعلام کرده‌اند. مسلما با تهیه اطلاعات پایه زمین‌شناسی، اکتشافات اولیه و تفصیلی در سایر نقاط‌ایران ذخایر بیشتری شناسایی خواهند شد.
بر مبنای ذخایر معین شده در سال ۲۰۰۴ چنانچه‌ایران سالانه حدود ۳۰‌میلیون تن فولاد خام تولید کند، از لحاظ تئوری به مدت ۳۰ سال نیازی به واردات سنگ‌آهن نخواهد داشت، به شرط‌اینکه‌این مزیت بالقوه را مسوولان با سرمایه‌گذاری لازم و مدیریت درست در حداقل مدت به مزیت بالفعل تبدیل نمایند.

1

حدود 16/0‌درصد ذخایر شناخته زغال‌سنگ دنیا در‌ایران واقع شده است. در جدول 3 روند تولید زغال‌سنگ در طی برنامه سوم توسعه و سال84 ملاحظه می‌شود. در جدول 4 نیز روند تولید کنسانتره زغال‌سنگ طی برنامه سوم و سال 84 آورده شده است. همچنین در جدول 5 تولید کک متالورژی‌ایران در برنامه سوم و سال اول برنامه چهارم نمایش داده شده است. با بررسی اعداد و ارقام می‌توان نتیجه گرفت که سهم ذخیره زغال‌سنگ‌ایران و به‌طور کلی کشورهای خاور میانه از انواع زغال‌سنگ دنیا بسیار ناچیز است. از ذخایر زغال‌سنگ موجود در خاورمیانه مقدار کمی ‌می‌توان در مقایسه با سایر کشور‌های دنیا با تکنولوژی امروزه کک متالورژی تولید نمود. در گذشته‌ایران برای تامین نیاز‌های داخلی مجبور به واردات انواع زغال‌سنگ کک شو و حتی کک متالورژی بود. امروزه در سطح جهان به‌طور میانگین به حدود 430 کیلو گرم کک متالورژی با دانه‌بندی مناسب برای تولید یک تن آهن خام مذاب نیاز است. به‌عنوان مثال اگر بخواهیم حدود 6‌میلیون تن در سال آهن خام مذاب در کوره‌های بلند تولید کنیم، سالانه به حدود 5/2‌میلیون تن کک متالورژی با دانه بندی مناسب نیاز داریم و برای تولید‌این مقدار کک متالورژی با دانه‌بندی مناسب باید سالانه حدود 7‌میلیون تن زغال‌سنگ کک شو از معادن‌ایران استخراج کنیم. افزایش استخراج زغال‌سنگ برای تامین کک متالورژی جهت تولید 6‌میلیون تن آهن خام مذاب در سال علاوه بر تحمیل هزینه سرمایه‌گذاری بسیار زیادی به کشور و در صورتی که‌این سرمایه‌گذاری چندین‌میلیارد دلاری لازم برای توسعه استخراج زغال‌سنگ هم اکنون کاملا فراهم باشد و مسوولان مربوطه دقدقه‌ای در‌این ارتباط نداشته باشند، با در نظر گرفتن‌اینکه استخراج زغال‌سنگ به صورت زیر زمینی باید انجام گیرد و با توجه به‌اینکه ضخامت لایه‌های زغال‌سنگ معادن کشور در مقایسه با سایر کشور‌ها بسیار کم است، فراهم نمودن امکانات زیر بنایی برای افزایش استخراج زغال‌سنگ به میزان فوق حداقل 10 سال وقت نیاز دارد. با توجه به ذخایر موجود با چنین سرمایه‌گذاری گزافی که ذکر شده، هیچ کشوری با توجه به کیفیت لایه‌های زغال‌سنگ‌ایران توان انجام‌این سرمایه‌گذاری را ندارد و اگر مسئولی چنین سرمایه‌گذاری را انجام دهد، حداکثر بیست سال می‌توانیم 6‌میلیون تن آهن خام مذاب در سال با کک متالورژی به‌دست آمده از معادن زغال‌سنگ‌ایران، تولید کنیم. لذا افزایش تولید آهن خام مذاب بیش از 5‌میلیون تن در سال با بهبود تکنولوژی 3 عدد کوره بلند موجود در اصفهان از دید فنی و اقتصادی، جایز نیست که کوره بلند دیگری در ذوب آهن اصفهان ساخته شود.

۲

سایر مواد انرژی‌زا که می‌توان از آنها برای تولید فولاد به روش نشان داده شده در شکل (۲) استفاده نمود، گاز و نفت است که مزیت‌های نسبی‌ایران در‌این ارتباط به طور خلاصه بررسی می‌شود. نمودار ۷ توزیع ذخایر جهانی نفت را در سال‌های ۱۹۸۵, ۱۹۹۵ و۲۰۰۵ بر حسب‌درصد نشان می‌دهد.‌ایران با ذخیره‌ای بالغ بر ۵/۱۳۷‌میلیارد بشکه بعد از عربستان رتبه دوم را به خود اختصاص می‌دهد.در نمودار(۸) و (۹) روند تغییر توزیع ذخایر شناخته شده کشورها و مناطق مختلف دنیا و همچنین تولید آنها از سال ۱۹۸۵ الی ۲۰۰۵ آورده شده است.
پس از شوک‌های نفتی 1973 و دهه 90 منابع انرژی و بخصوص نفت به عنوان ابزاری استراتژیک دراختیار دولت‌ها قرار گرفته است. با توجه به ذخایر سرشار گاز،‌این ماده انرژی زا تا حدی توانسته است وابستگی به نفت را کاهش دهد.. امروزه با پیشرفت تکنولوژی، پالایشگاه‌ها قادر هستند تا انواع مشتقات هیدروکربنی و حتی بنزین را از گاز طبیعی استحصال نمایند.امروزه گاز همانند نفت سهم بسزایی در تامین انرژی جهان دارد.
نمودار (۱۰) توزیع ذخایر جهانی گاز طبیعی منجمله‌ایران را نشان می‌دهد. همان‌طوری‌که دیده می‌شود‌ایران بعد از روسیه بیشترین ذخایر گاز طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است. در‌این میان‌ایران و قطر در خاورمیانه رتبه‌های اول و دوم از نظر ذخایر گاز را دارا هستند که اکثر ذخایر آنها جزو حوزه‌های گازی مشترک است. روسیه با صادرات ۲۸/۱۵۱‌میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۵ رتبه اول صادرات جهانی گاز را به خود اختصاص داده است.

3

در نمودار (11) تولید گاز برخی از کشورها و مناطق مختلف دنیا دیده می‌شود. میزان استخراج گاز تولیدی کشورها با الگوی ذخایر آنها تطابق چندانی ندارد. آمریکای شمالی با منابعی بالغ بر 46/7‌تریلیون متر مکعب گاز دنیا رتبه پنجم ذخایر گاز دنیا را دارا است، در حالی که در تولید گاز جایگاه اول را با تولید 750‌میلیارد متر مکعب در سال 2005 به خود اختصاص داده است.‌ایران نیز با ذخایر 74/26‌تریلیون متر مکعب از نظر ذخایر گاز در دنیا دوم بوده ولی با تولید 87‌میلیارد متر مکعب در سال 2005 رتبه پنجم تولید گاز را دارا است.
با توجه به مطالب ذکر شده در صورتی که میزان تولید فعلی گاز حفظ شود، ذخایر آمریکای شمالی طی ۱۰ سال‌اینده به اتمام خواهد رسید اما ذخایر ‌ایران برای بیش از ۱۰۰ سال آتی پاسخگو خواهد بود. تفاوت رتبه ذخایر و تولید نشان دهنده عدم بهره‌برداری کافی ‌ایران از ذخایر گاز طبیعی است. همان‌طور که ذکر شد بخش اعظمی‌ از ‌این ذخایر میان‌ایران و کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس، به خصوص قطر مشترک است.‌این امر موجب می‌شود تا یک رقابت تکنولوژیکی در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس و‌ایران به منظور استحصال سریعتر گاز از ذخایر مشترک صورت گیرد، که البته با توجه به آمار ذکر شده‌ایران تاکنون حتی نتوانسته است به نسبت سهم ذخیره جهانی خود یعنی به عنوان دومین تولید‌کننده عمده گاز طبیعی در جهان دست یابد.

4

۵

6

با توجه به اعداد و ارقام ذکر شده، ذخایر گاز طبیعی‌ایران و مشترک بودن قسمت عمده‌این ذخایر، مشکلات صادرات گاز به‌وسیله خط لوله به‌طوری‌که هم اکنون‌ایران یکی از واردکنندگان گاز طبیعی از ترکمنستان است. منفی بودن تراز تجاری صادرات و واردات گاز‌ایران در سال 2005 به ضرر‌ایران (میلیارد مترمکعب 48/1-) بود. استفاده بیشتر از ذخایر گاز طبیعی‌ ایران به‌خصوص برای توسعه صنعت به‌طور اعم، صنایع انرژی بر و بطور اخص گسترش صنایع تولید فولاد باید مورد توجه مسوولان کشور قرار گیرد.
اعداد و ارقام مندرج در جداول و نمودارهای فوق نشان دهنده‌این حقیقت هستند که‌ایران تاکنون از ذخایر گازی خود نسبت به سایر کشور‌ها کمتر استفاده نموده است. حمل و نقل گاز و مشتقات آن به سادگی حمل و نقل نفت و مشتقات آن نیست. متاسفانه‌ایران یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان مشتقات نفتی برای مصارف داخلی خود است، برنامه‌ریزان و مسوولان تراز اول کشور باید کوشش کنند ‌درصد بیشتری از انرژی مصرفی‌ ایران را به جای نفت و فرآورده‌های نفتی با گاز تامین نمایند.‌ایران که در جهان دارای رتبه دوم از لحاظ ذخایر گازی است،در چند سال اخیر از طرف دولت هشتم ونهم هزینه‌های زیادی در ارتباط با فراهم نمودن مقدمات امر برای بهره‌برداری بیشتر از گاز حوزه مشترک‌ایران و قطر صورت گرفته است.

7

۸

9

۰

به علت مشخص نبودن تعهدات قطعی‌ایران برای صادرات طی قرار دادهای دراز مدت با خریداران فرضی، عملا سرعت بخشیدن به رشد بهره‌برداری از حوزه‌های مشترک گازی ‌ایران در اولویت کاری مسوولان کشور قرار نداشته است. اولویت برنامه ریزان کلان اقتصادی کشور باید‌ ایجاد صنایع انرژی بر در‌ایران بر پایه استفاده از گاز باشد. علاوه بر داشتن ذخایر کافی گاز طبیعی‌ایران از مزیت‌های نسبی دیگری در زمینه تولید فولاد برخوردار است. تا آخر برنامه چهارم مسوولان باید بیش از پیش کوشش به گسترش کمی‌و کیفی صنایع تولید فولاد کشور بر پایه استفاده از گاز طبیعی مبذول فرمایند تا به امید خدا در آخر برنامه چهارم تولید کمی‌فولاد کشور بر پایه استفاده از گاز و با سنگ‌آهن‌ایرانی به دو برابر تولید فعلی برسد و دیگر هر ساله اجباری به وارد کردن محصولات فولادی قدری کمتر از تولید داخلی مانند دو دهه اخیر نباشیم. برای تحقق ‌این آرزو مسوولان محترم وزارت نفت و شرکت گاز‌ ایران می‌بایست اولویت بیشتری برای سرعت بخشیدن و فراهم نمودن امکانات زیر بنائی جهت بهره‌برداری از حوزه‌های مشترک گازی ‌ایران قائل شده و سرمایه‌گذاری‌های لازم در‌این ارتباط را هر چه زودتر انجام دهند.
نتیجه‌گیری
در تجزیه و تحلیل فاکتورهای مختلف موثر در تولید آهن اسفنجی کشورهای عمده تولیدکننده آهن اسفنجی دیدیم که سطح دانش فنی‌ایران اگر بیشتر از سایر کشورهای عمده فعلی تولیدکننده آهن اسفنجی با استفاده از گاز نباشد، مسلما کمتر نیست. به امید خدا در سال ۱۳۸۹ بر مبنای مصوبه مورخ ۳/۴/۱۳۸۵ شورای اقصاد، ‌ایران از لحاظ مقدار تولید و مصرف آهن اسفنجی در ردیف اول جهان قرار خواهد گرفت.

1

امی‌د‌انید که کشورهایی که فروشنده تجهیزات اصلی تکنولوژی احیاء اکسید آهن با گاز به روش میدرکس یا هیل سه هستند که بر مبنای نمودار شماره (13) مشکلات علمی- فنی آنها تا حدود زیادی بر طرف شده و هم اکنون در کشورهای مختلف و در مقیاس صنعتی در دست بهره‌برداری هستند و کشور‌های که کوره‌های قوس الکتریکی را برای ما خواهند ساخت، علاوه بر فروش تجهیزات با تحقیقات علمی‌و عملی، نسبت به بهینه‌سازی فرآیند تغلیظ، آماده‌سازی، احیاء با گاز و ذوب آهن اسفنجی در کوره قوس الکتریکی که منجر به کاهش انرژی مصرفی به ازای یک تن فولاد خام تولیدی شود، اقدام نمایند.
همچنین با کاربردی کردن نتایج تحقیقاتی که هزینه انجام آنها سالانه چندین‌ میلیون یورو خواهد بود و اعمال نتایج‌این تحقیقات به مرور سبب کاهش زمان احیاء، کاهش زمان ذوب در کوره‌های قوس الکتریکی و بهبود کیفیت فولاد خام تولیدی و صرفه‌جویی انرژی و مصرف آب به ازای تن تولید فولاد خام مذاب می‌گردد. کشورهای که فروشنده تجهیزات فنی لازم برای تولید آهن اسفنجی و ذوب آن می‌باشند، چون خود از لحاظ اقتصادی داری مزیت نسبی برای تولید آهن اسفنجی نیستند، لذا نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که آنها با صرف هزینه گزاف تحقیقات در ارتباط با میزان کربن آهن اسفنجی تولیدی، اندیس قلیایی گندله مصرفی،جزئیات بهینه کنسانتره مورد نیاز و.... را به‌دست آورند و حاصل چنین تحقیقات جامعی را در اختیار تولید کنندگان آهن اسفنجی مانند‌ایران قرار دهند.
همان‌طوری که در نمودار 14 دیده می‌شود کشورهای صنعتی با انجام تحقیقات چندین‌میلیارد دلاری در دهه اخیر،به عنوان مثال کشور آلمان توانست مصرف آب به ازای تولید هر تن فولاد را که در سال 1983، 47/35 متر مکعب بود را در سال 2004 به 6/11 متر مکعب تقلیل دهد. همچنین انرژی مصرفی که به ازای تولید یک تن فولاد خام 4/29 گیگا ژول بر تن بود را در سال 2005 به 18 گیگا ژول بر تن کاهش داد. سرانه تولید بر نفر شاغل در صنعت تولید فولاد خام آلمان در سال 1960، از82 تن به 490 تن در سال 2005رسیده است.
با توجه به مطالب گفته شده چون‌ایران در سال ۲۰۰۶ سومین کشور تولیدکننده آهن اسفنجی و دومین مصرف کننده آن در دنیا بوده است و همان‌طور که گفته شد بر مبنای برنامه تجدید نظر شده (۳/۴/۱۳۸۵) چهارم توسعه فولاد‌ایران، در سال ۱۳۸۹‌ ایران اولین کشور تولیدکننده و مصرف‌کننده آهن اسفنجی با استفاده از گاز در دنیا خواهد شد. سایر کشورهای عمده تولیدکننده آهن اسفنجی با استفاده از گاز، امکان انجام چنین تحقیقات جامعی را از لحاظ علمی‌ندارند.

2

با توجه به‌اینکه در طرح جامع تجدید نظر شده توسعه فولاد طی برنامه چهارم، 8 واحد احیاء با گاز در 8 نقطه‌ایران تاسیس خواهد شد، برای بهره‌برداری از‌این واحدها به تعداد زیادی نیروی متخصص با آگاهی کافی در ارتباط با جزئیات فنی، علمی‌- کاربردی مراحل مختلف تولید فولاد با استفاده از سنگ‌آهن، انرژی گاز، برق و آب و..... نیاز است. متاسفانه در برنامه‌های آموزشی رشته‌های مهندسی در سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه‌های‌ایران توجه کافی به وضعیت خاص‌ایران در ارتباط با تولید و مصرف آهن اسفنجی تاکنون نشده است. لذا مسوولان محترم شرکت ‌ایمیدرو در اسرع وقت باید به فکر تاسیس پژوهشکده طرز تهیه و موارد مصرف آهن اسفنجی باشند، تا‌ این پژوهشکده علاوه بر وظایفی که در ارتباط با تحقیقات علمی‌- کاربردی که در بالا ذکر شد انجام می‌دهد، همزمان مجری برگزاری یک دوره آموزشی علمی- کاربردی در سطح کارشناسی ارشد برای تامین نیروی انسانی آموزش هدفمند دیده، جهت خدمت در واحدهای جدیدی که تاسیس خواهد شد، باشند.
با توجه به‌اینکه تا کنون دوره کارشناسی ارشدی در ارتباط با طرز تهیه و موارد مصرف آهن اسفنجی در خارج و همچنین در‌ایران وجود نداشته است، جزئیات برنامه آموزشی مربوطه باید با در نظر گرفتن نیاز صنعتی کشور و تلفیق آن با ضوابط علمی‌دوره‌های کارشناسی ارشد وزارت علوم وفن آوری، تدوین شود.
منابع:
۱. www.worldsteel.org, international iron and steel institute.World Steel in Figures ۲۰۰۶
2.Bob Kirkby, "MARKET AND PRODUCTION OUTLOOK",UBS Conference June 2005
۳. www.worldsteel.org, international iron and steel institute.World Steel in Figures ۲۰۰۵
4.Ralf Poitrowiak, Zur Schlackenarbeit bei der Satahlherstellung inbesondere der sekundarmetallurgischen Behandlung von Elektrostahl, Aachen Technische University, PhD Thesis, 2000.
۵.Tiwards a better steelworks yield, Committee on Technology, International iron and Steel Institute, Brussels, ۱۹۹۲.
6.international iron and steel institute, DRI Latest statistics 2006, www.worldsteel.org
۷. محاسبات شخصی
8.www.midrex.com/ world direct reduction statistics / annual report 2005
۹- Quantifying energy BP Statistical Review of World Energy ۲۰۰۶ www.BP.com
10. Steel Statistical 2005 Year book ,international iron and steel institute,www.wolrldsteel.org
۱۱. John D. Jorgenson, Iron Ore Commodity Specialist Mineral industry survey
12.Professor Ameling, Stahl Zentrum, 28/2/2005
۱۳. http://www.IMIDRO.org
14. www.midrex.com/ world direct reduction statistics / annual report 2004.

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است

ایران دارای بیشترین مزیت نسبی بالقوه برای تولید آهن اسفنجی در دنیا است