بازیابی روابط ریاض- واشنگتن

کامران کرمی
پژوهشگر مسائل خلیج فارس

سفر رئیس‌جمهوری آمریکا به عربستان سعودی که به‌عنوان اولین سفر خارجی دونالد ترامپ به حساب می‌آید، حاوی پیام‌ها و پیامدهایی بر روابط واشنگتن-ریاض، تحولات منطقه و ایران است که می‌تواند روند روابط تنش زای متحدان سنتی را وارد دوران جدیدی از تعاملات سازد که برآیند آن بازیابی نقش عربستان در راهبرد خاورمیانه‌ای آمریکا است. به عبارت دیگر، به هر میزان که نقش مجتمع‌های نظامی-صنعتی به فراخور روی کارآمدن جمهوری‌خواهان در استراتژی امنیت ملی آمریکا پررنگ شود، شاهد فعال شدن نقش متحدانی چون عربستان هستیم. در این چارچوب، منافع کلانی که سعودی‌ها توانسته‌اند برای آمریکای ترامپ به تصویر بکشند، باعث شده تا رئیس‌جمهوری‌خواه ایالات‌متحده اولین سفر خود را به عربستان اختصاص دهد. پرداخت هزینه‌های حمایت آمریکا از عربستان که پیشتر ترامپ آن را مطالبه کرده بود، خریدهای تسلیحاتی انبوه و سرمایه‌گذاری صنعتی عربستان در پروژه‌های آمریکا از جمله دستاوردهای اقتصادی-امنیتی ترامپ در سفر به ریاض است.

نگاه اقتصادی-امنیتی ترامپ

مواضع تند و ضدبرجامی ترامپ و پیشینه تعاملی نسبتا مناسب جمهوری‌خواهان با منافع عربستان سعودی به نسبت دموکرات‌ها مایه خوشحالی است. به‌خصوص انتخاب برخی تندروها در پست‌های نظامی-امنیتی که خوشحالی اعراب را به‌دنبال داشته است، باعث دلگرمی عربستان شده است. در این چارچوب به‌نظر می‌رسد تصمیمات سیاست خارجی و امنیتی تا حد زیادی از وزارت خارجه آمریکا جدا و به شورای امنیت ملی آمریکا انتقال پیدا خواهد کرد؛ اما با وجود این تحولات، این معادله به علت پایگاه و سابقه غیرسیاسی ترامپ به همین سادگی‌ها نیست. چون ترامپ معتقد است که آمریکا باید از وضعیت محافظ نسبت به متحدانش خارج شود و اگر کشوری قصد دارد که آمریکا از آن محافظت کند باید برای آن هزینه بپردازد. ترامپ همچنین در چند نوبت اعلام کرده است که حاضر است از عربستان در مقابل ایران محافظت کند، اما عربستان باید هزینه این کار را بپردازد. او می‌گوید: «باید ببینم معامله‌ای که سر می‌گیرد چیست.» این سخنان، خشم سعودی‌ها را به‌دنبال داشت. جمال خاشقجی، رئیس تلویزیون العرب در صفحه توییتر خود نوشت که ترامپ به عربستان به‌عنوان یک منبع پول نقد نگاه می‌کند. اگرچه استقبال مقامات سعودی چون محمد بن سلمان و عادل الجبیر از سفر ترامپ نشان می‌دهد که طرفین با عبور از بحث و جدال بر سر این معامله، به سمت نهایی کردن آن گام بر می‌دارند.

عبور از سوءتفاهمات

بی‌میلی باراک اوباما، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا در همراهی با عربستان، خشم و نارضایتی مقامات سعودی را از این انفعال به حد اعلی رسانده بود. موضوعی که باعث شده بود مقامات سعودی همچون بندر بن‌سلطان از تجدید نظر در روابط با واشنگتن سخن به میان آورند. در مقطع کنونی به‌نظر می‌رسد که این نارضایتی جای خود را به دلگرمی از اقدامات تند ترامپ داده است. در همین ارتباط، وزیر خارجه عربستان همزمان با زمزمه‌های سفر رئیس‌جمهوری جدید آمریکا به ریاض گفت اینکه رئیس‌جمهوری آمریکا، عربستان را به‌عنوان اولین مقصد سفرهای خارجی خود انتخاب کرده، نشان‌دهنده نقش محوری عربستان در جهان اسلام و کشورهای عربی است. پیش‌تر سیمون هندرسون، کارشناس خاورمیانه در موسسه واشنگتن در مطلبی تحلیلی نوشته بود: «ترامپ، عربستان را متحدی کلیدی در خاورمیانه می‌بیند، در‌حالی‌که اوباما درست دیدگاهی مقابل این را داشت.»

او معتقد است عربستان و همسایگان عرب این کشور نسبت به ترامپ خوش‌بین هستند و این به‌دلیل سرخوردگی عمیق آنها از انفعال اوباما در خاورمیانه به‌ویژه در سوریه است. اعراب خلیج‌فارس بر این باورند که پیشینه تجاری ترامپ، بی‌علاقگی او به حقوق بشر و سختگیری در قبال ایران مسائلی است که آنها می‌توانند به دولت ترامپ خوش‌بین باشند. «بروس ریدل»، تحلیلگر سابق سیا و کارشناس موسسه بروکینگز نیز در این‌ خصوص می‌گوید: «اعراب خوشحالند که اوباما رفته است، آنها از بی‌عملی اوباما در خاورمیانه که موجب گسترش موج بهار عربی شد سرخورده‌اند. آنها معتقدند اوباما به جای حمایت از آنها به اعمال فشار می‌پرداخت و اساسا، اوباما خود یکی از دلایل فروپاشی کشورهای عرب و سقوط آنها به دست امواج بهار عربی بود.»

چشم‌انداز

تنش‌ها و سوءتفاهمات جدی‌ای که در زمان اوباما در روابط آمریکا و عربستان روی داد، ناشی از تحولی است که در روند معادلات منطقه‌ای و تغییر برخی اولویت‌ها روی داده و تاثیر خود را بر روابط دو کشور خواهد گذاشت؛ اما چندان نباید به این موضوع دل بست که دو کشور عناصر همکاری‌بخش را فدای برخی تنش‌ها نمایند؛ زیرا با وجود رخداد تغییرات در نظم منطقه‌ای خاورمیانه، همچنان نظم پساعربی، روند اتحادها و ائتلاف‌های در حال وقوع، مبارزه با تروریسم و امنیت جهانی انرژی، اگر نه با شدت بیشتر در برخی مولفه‌ها، اما اولویت‌های واشنگتن در تنظیم ارتباطات و اصول همکاری با متحدان استراتژیک خود را در دوره ترامپ نیز تشکیل خواهد داد. به‌خصوص توجه به این نکته ضروری است که در زمانی که روابط ریاض و تل آویو در حال بهبود است و برجام نیز توانسته است قطعیت خود را در بازداشتن ایران از توان تسلیحاتی نشان دهد، عربستان و اسرائیل به‌دنبال این هستند تا توجهات آمریکا را از نقض برجام معطوف به مهار ایران در نظام منطقه‌ای خاورمیانه کنند. چون سعودی‌ها معتقدند که حضور و نفوذ ایران در جهان عرب، موضوعی نیست که بتوان از آن چشم پوشی کرد و از این رو ضروری است که رئیس‌جمهوری آمریکا با توجه به نشانه‌هایی که از سیاست‌های ایران مشاهده می‌کند، به سمت تغییر راهبرد اوباما حرکت کرده و تحولات جدید در عناصر امنیتی-نظامی را در فرآیند سیاست خارجی آمریکا لحاظ کند.