اروپا در جنگ نابرابر خودروسازی

دنیای اقتصاد: خودروسازی در اتحادیه اروپا یکی از ستون‌های اقتصاد به حساب می‌آید. بیش از ۱۲ میلیون نفر در این بخش مشغول به کار هستند و ۵/ ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی ۱۶ تریلیون دلاری اتحادیه را خودروسازی و صنایع وابسته مستقیم آن تشکیل می‌دهند. با این حال وضعیتی که خودروسازی اروپا در حال حاضر با آن مواجه است وضعیتی پیچیده است. بازارهای خارجی در حال گسترش هستند، اما بازارهای داخلی با شتابی که انتظار می‌رود توسعه پیدا نمی‌کنند. فروش خودرو بسیار بهتر از چند سال قبل است، اما هنوز با فروش سالانه ۱۶ میلیون دستگاه که در قبل از بحران اقتصادی ۲۰۰۸ وجود داشت، فاصله زیادی دارند. خودروسازان اروپایی از یکسو باید خود را با تغییر سلیقه مصرف‌کنندگان که به سوی خودروهای کم‌مصرف، اما قدرتمند چرخش کرده منطبق کنند و از سوی دیگر هزینه سنگینی در بخش تحقیق و توسعه انجام دهند تا بتوانند استانداردهای سختگیرانه اتحادیه اروپا در بخش آلایندگی و ایمنی را به دست آورند. مجموعه این عوامل موجب شده کار برای آنها دشوارتر از خودروسازان شرق آسیا و آمریکا باشد که بازارهایشان با حساسیت‌های این‌چنینی مواجه نیست و به این ترتیب وارد یک جنگ نابرابر در خودروسازی شده‌اند.

خودروسازی 5/ 6 درصد از تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهد

خودرو؛ صنعت راهبردی یورو

با برون‌سپاری‌هایی که در صنعت خودرو اروپا در دو دهه اخیر رخ داده اینگونه به نظر می‌رسد که صنعت اهمیت خود در بخش کارخانه‌ای (manufacturing) اتحادیه را از دست داده است. اما نگاهی به داده‌های آماری نشان می‌دهد که این تصور نادرست است و خودرو همچنان یکی از ستون‌های صنعت اروپا به حساب می‌آید. از سوی دیگر چشم اندازی که از سوی پارلمان اروپا برای سال ۲۰۲۰ در نظر گرفته شده است تکالیف سنگین تری را به عهده بخش خودروسازی این اتحادیه می‌گذارد. این تکالیف نشان می‌دهد اتحادیه اروپا همچنان به صنعت خودرو خود امیدوار است. خودروسازان اروپا نیز در یک دهه اخیر نشان داده‌اند که این ظرفیت را دارند و می‌توانند اهداف توسعه‌ای را به خوبی طراحی و اجرا کنند. شاید از تعداد کارخانه‌های فعال در سطح اتحادیه کاسته شده باشد و آنها کارخانه‌های جدید را در کشورهایی که نیروی کار ارزان‌تری دارند راه‌اندازی کنند، اما به گونه‌ای دیگر ارزش افزوده را به تولید ناخالص داخلی اتحادیه باز‌می‌گردانند.

صنعت راهبردی اروپا

اتحادیه اروپا به صنعت خودرو خود تنها به چشم یک صنعت مولد منفرد نمی‌نگرد بلکه اهمیت خودروسازی در این اتحادیه به دلیل نقشی است که به‌عنوان مولد صنایع کوچک ایفا می‌کند. قطعه‌سازی، تولید ملزومات جانبی خودرو و پتروشیمی دارای کاربرد در صنعت خودرو مهمترین این بخش‌ها هستند. در ۲۶ کشور اتحادیه اروپا صنعت خودرو وجود دارد. هر چند همه آنها در ردیف خودروسازان بزرگ به حساب نمی‌آیند اما این فراگیر بودن، خودروسازی را برای اتحادیه اروپا به یک صنعت راهبردی تبدیل کرده است. در این ۲۶ کشور در حال حاضر ۲۹۶ سایت تولید خودرو وجود دارد. این تعداد نشان می‌دهد که باوجود برون‌سپاری‌هایی که به مقصد کشورهای در حال توسعه انجام شده است، هنوز هم خودروسازی به‌صورت جدی در سطح اتحادیه اروپا دنبال می‌شود. عمده کشورهای اروپایی دسترسی چندانی به مواد خام معدنی و آلی در داخل خاک خود ندارند و نمی‌توانند این صنایع را به جایگاهی استراتژیک برای خود برسانند، چرا که سطح وابستگی آنها به مواد اولیه خارجی بسیار بالا است. اما در صنعت خودرو مزیت نسبی بالایی دارند و به خوبی از آن استفاده می‌کنند. یک مزیت نسبی اروپا در صنعت خودرو، قدمت این صنعت در این منطقه است که موجب شده حجم زیادی از دانش لازم، چه در بخش طراحی و چه در بخش تولید در این منطقه از جهان جمع شود. اروپا، ژاپن و آمریکا سه نقطه از جهان هستند که کار خودروسازی را بدون نیاز به نیروی فکری خارجی می‌توانند به انجام برسانند.

نقش فعال در تولید ناخالص

بخش زیادی از تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا به دلیل پیشرفت‌های فناوری اکنون به عهده بخش خدمات است. اما خودروسازی هنوز هم به‌عنوان یک بازوی قدرتمند در اقتصاد اروپا شناخته شده و روی آن حساب می‌کنند. براساس گزارش یورواستات، موسسه آمار اتحادیه اروپا، در سال ۲۰۱۵ سهم خودروسازی از تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا ۵/ ۶ درصد بوده است. کل تولید ناخالص داخلی اروپا در این سال ۱۶ تریلیون و ۴۰۰ میلیارد دلار ذکر شده است. سهم ۵/ ۶ درصدی از این رقم به خوبی وضعیت و جایگاه خودروسازی در اقتصاد اروپا را نشان می‌دهد. سه دهه پیش سهم خودروسازی در اقتصاد اروپا از نظر درصدی بیشتر بود. چرا‌که حدود ۸۷ درصد فعالیت خودروسازان این منطقه در داخل قلمرو اروپا متمرکز بود. اما اکنون این سهم به ۶۸ درصد رسیده است. با این حال اگر چه سهم درصدی کاهش یافته اما به دلیل رشدی که اقتصاد اروپا در این سه دهه داشته، از نظر عددی وضعیت به مراتب بهتر شده است. خودروسازی اروپا برای تامین خودروهای مورد نیز حمل و نقل این اتحادیه نیز اهمیت بالایی دارد. شاید به نظر نرسد اما در سال ۲۰۱۵ سهم حمل و نقل زمینی کالا در سطح اتحادیه ۷۵ درصد بوده است. کامیون‌ها و کامیونت‌ها در این سال ۱۸ میلیارد تن کالا را در سطح اتحادیه جا‌به‌جا کرده‌اند. به این ترتیب آینده ناوگان حمل‌و‌نقل زمینی اتحادیه اروپا اهمیت زیادی برای گردانندگان آن دارد و آنها ترجیح می‌دهند پشتوانه این ناوگان و تامین‌کنندگان آن از منابع داخلی باشند. استحکام صنعت خودرو در اروپا این اطمینان را در بلند‌مدت ایجاد می‌کند.

جادوی اشتغال

زمانی که به تصاویر خطوط تولید نگاه می‌کنیم انبوهی از روبات‌ها را در حال مونتاژ قطعات خودرو می‌بینیم و اینگونه به نظر می‌رسد که روبات‌ها جای انسان را گرفته‌اند. اما هنوز هم جای کار زیادی برای انسان در خودروسازی‌ها وجود دارد. در حال حاضر خودروسازی و صنایع وابسته آن در اتحادیه اروپا برای ۱۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر فرصت شغلی ایجاد کرده‌اند. این یعنی ۶/ ۵ درصد از نیروی کار اتحادیه اروپا. تازه این جدا از تعدادی است که در بخش تعمیرگاه‌های خارج از بدنه خودروسازان مشغول به کار هستند. راه‌اندازی هر سایت تولید خودرو در اتحادیه اروپا به منزله یک فرصت بزرگ برای اشتغال است. به ویژه در کشورهای شرق اروپا که نیروی بدنی در آنها بیشتر از نیروی فکری است، خودروسازی توانسته بستر بزرگی برای جذب نیروی کار و غلبه بر بیکاری باشد. با توجه به همین قدرت جذب است که کمیسیون اروپا تکلیف سنگینی را روی دوش خودروسازان این کشور گذاشته است. در چشم‌انداز توسعه اروپا در یک دهه آینده خودروسازان باید سهم جذب نیروی کار را به ۸ درصد برسانند. شاید این هدفگذاری با سیاست‌های خودروسازان در زمینه برونسپاری مراحل تولید به خارج از اتحادیه همخوانی چندانی نداشته باشد اما روند تغییر در خودروسازی که سهم بخش فناوری در آن بیشتر می‌شود، می‌تواند این توازن را ایجاد کرده و آنها را به چشم‌انداز کمیسیون اروپا نزدیک کند.

مسیری برای فناوری

یک کارکرد دیگر خودروسازی برای اتحادیه اروپا، به‌عنوان مسیری برای پیشرفت فناوری به‌حساب می‌آید. چیزی شبیه به کارکرد شرکت‌های دیجیتال در ایالات‌متحده. در سال ۲۰۱۵ خودروسازان اروپایی توانستند عنوان بزرگ‌ترین‌ سرمایه‌گذاران در بخش تحقیق و توسعه (R&D) را کسب کنند. صنعت خودرو اروپا در این سال ۴۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار تنها در بخش تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کرده است. این بیشتر از هر صنعت دیگری بوده و کمیسیون اروپا را به آینده خودروسازی در سطح اتحادیه امیدوار می‌سازد. بر اساس این سرمایه‌گذاری، خودروسازان توانستند ۶ هزار پتنت (حق ثبت اختراع) جدید را به ثبت برسانند. پتنت به ایده‌هایی گفته می‌شود که در آینده قرار است مورد استفاده تجاری قرار بگیرند. در صنعت خودرو پتنت جدید می‌تواند از تغییر یک قوس در طراحی پیستون تا خلق یک آپشن جدید باشد.

در جنگ تجاری کنونی بین شرکت‌های بزرگ داشتن پتنت‌های اختصاصی حرف اول را می‌زند و آینده موفقیت یا شکست یک شرکت را مشخص می‌کند. بخش تحقیق و توسعه در صنعت خودرو اروپا که از آن به مشاغل با مهارت بالا (high-skilled) تعبیر می‌شود در حال حاضر بیش از ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر را به کار گرفته است. این تعداد ۷/ ۷ درصد از نیروی کار فنی اتحادیه اروپا را شامل می‌شود که رقم قابل‌توجهی است.

سرمایه‌گذاری مطمئن

خودروسازان اروپایی برای آنکه بتوانند به چشم‌اندازهای درنظر گرفته شده، برسند و از سوی دیگر برای سهامداران خود نیز اطمینان خاطر ایجاد کنند نیازمند طراحی مسیرهایی هستند که بیشتر از آنکه فنی - مهندسی باشد، تجاری است. در طول دو دهه اخیر روند سرمایه‌گذاری در خودروسازی اروپا بیشتر به سمت جذب سرمایه‌های شرق آسیا از طریق تشکیل شرکت‌های مشترک است. این شرکت‌های اغلب در حوزه طراحی خودرو و فناوری‌های جدیدی که در خودروسازی کاربرد دارند، انجام می‌شود. استفاده از سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای شرق آسیا، درهای بازارهای این کشور را نیز راحت‌تر به‌روی خودروهای اروپایی باز می‌کند.

اما خودروسازان اروپایی به این بسنده نکرده و به فکر بازارهای مطمئن‌تر برای آینده نیز هستند. در این راستا آنها سرمایه‌گذاری گسترده‌ای را در کشورهای در حال توسعه به‌خصوص اقتصادهای نوظهور آغاز کرده‌اند که در حال به بار نشستن است. آنها از این طریق زنجیره‌ای مطمئن از تولید تا فروش را در این مناطق ایجاد کرده‌اند. اقتصادهایی که به دلیل فضای نسبتا بسته‌ای که دارند چندان از بحران‌های مالی جهانی تاثیر مستقیم نمی‌پذیرند و به همین دلیل وضعیت کسب و کار در آنها اگر‌چه رونق اقتصادهای بزرگ را ندارد، اما با فراز و فرود کمتری هم همراه است. حسن دیگر این سرمایه‌گذاری دسترسی ارزان‌تر و بیشتر به مواد اولیه است. خودروسازان اروپایی با استفاده از توان صنعتی داخلی در کشورهای در حال توسعه بخشی از قطعه‌سازی را به این کشورها منتقل می‌کنند، به این ترتیب با درگیر کردن بخش تولید داخلی، ریشه آنها در این کشورها مستحکم‌تر شده و در برابر دولت‌ها قدرت چانه‌زنی بیشتری پیدا می‌کنند.

برگزیت و آینده خودرویی اروپا

در حال‌حاضر جدا از تمامی چالش‌های درونی و بیرونی خودروسازان اروپا، خروج بریتانیا از اتحادیه به مهم‌ترین چالش این صنعت تبدیل شده است. بریتانیا در سال ۲۰۱۵ رقم یک و نیم میلیون دستگاه تولید خودرو را به ثبت رساند که حدود ۵۷ درصد آنها در کشورهای عضو اتحادیه به فروش رسیده‌اند. از طرف دیگر در حال حاضر اغلب برندهای فعال بریتانیایی زیر‌مجموعه خودروسازان بزرگ اتحادیه به‌خصوص آلمان فعالیت می‌کنند. این در‌هم‌تنیدگی که در زمان عضویت بریتانیا در اتحادیه اروپا برای اقتصاد اروپا یک مزیت به‌حساب می‌آمد، در حال حاضر به یک نقطه‌ضعف تبدیل شده است.

اگر‌چه گفته می‌شود که خودروسازی بریتانیا در این میان آسیب بیشتری خواهد دید اما کل خودروسازی اروپا نیز بی‌نصیب نخواهد ماند. به‌عنوان مثال گروه صنعتی رنو-نیسان که قصد داشت فعالیت خود در بریتانیا را با توسعه سایت ساندرلند افزایش دهد، بعد از برگزیت دست نگه داشته و بررسی مجددی را آغاز کرده است. سایت ساندرلند یک‌سوم از کل خودرو تولید شده در مرزهای انگلیس را تولید می‌کرد و عدم توسعه آن یک ضربه بزرگ برای خودروسازی بریتانیا خواهد بود. اما رنو - نیسان و به‌تبع آن صنعت خودرو اروپا نیز این ضربه را احساس خواهد کرد. این وضعیت پیچیده‌ای است که بسیاری از سرمایه‌گذارانی که قصد سرمایه‌گذاری در خودروسازی اروپا با محوریت بریتانیا را داشتند، در حال حاضر با آن مواجه شده‌اند.