از قدّاره بند‌ها تا موبایل به دست‌ها

موبایل‌ها را در دستمان می‎گیریم و بی‌محابا درباره آدم‌های مختلف، سیاستمدارها، چهره‌های مشهور، ستاره‌های سینما و بسیاری دیگر هرچه دلمان می‌خواهد می‌نویسیم، باز نشر می‎کنیم، از این گروه به آن گروه ارسال می‌کنیم و شکلک‌ خنده و تمسخر زیرش حواله می‌کنیم بی‌آنکه بدانیم براساس نص صریح قانون، چنین اقداماتی ممکن است مصداق «هتک حرمت» و لطمه به حیثیت و آبروی افراد باشد؛ جرمی که در نگاه قانون می‎تواند حتی به حکم زندان علیه شخص منتشرکننده نیز منجر شود. در کشورهایی مانند کشور ما که تکنولوژی‌های نوین عموما وارداتی هستند و ما تنها مصرف‌کنندگان نظاره‌گر این تکنولوژی‌ها هستیم، استفاده از این فناوری‌ها را نیز بسیار بعدتر از زمانی که آن را در اختیار می‌گیریم، آموزش می‎بینیم. استفاده از امکانات ارتباطات گسترده نوین هم از این قاعده مستثنی نیست. با وجود گذشت سال‌ها از ورود اینترنت و موبایل به ایران و گسترش ارتباطات، متاسفانه ما هنوز اطلاعات چندانی از الزامات و قواعد چگونه استفاده کردن از این فناوری‌ها نداریم. شاید از همین روست که با انبوه پرونده‌های قضایی روبه‌رو هستیم که عمده آنها به‌دلیل ناآگاهی کاربران موبایل‌های هوشمند با قوانین این حوزه تشکیل شده‌اند. موضوع ما در این نوشتار کوتاه بررسی یکی از حقوق انسانی در مواجهه با دنیای ارتباطات نوین است؛ یعنی حق آبرو و اعتبار و ممنوعیت «هتک حرمت».

امنیت تنها به معنای زیستن در درون مرزهایی که در آن جنگ یا قحطی رخ نمی‌دهد نیست؛ در جهان امروز گستره مفهوم امنیت از مرزها و دیوارها رد شده و به درون خانه‌ها و اتاق‌ها و دست‌های مردم رسیده است؛ یعنی جایی که وسیله‌ای به نام موبایل (هوشمند) یا تبلت یا سیستم کامپیوتر شخصی در آن جولان می‌دهد. یکی از اهداف «حقوق» تأمین امنیت است، از همین روست که پابه‌پای تغییرات تکنولوژیک و تغییراتی که در زمینه مفاهیمی مانند امنیت پدید آمده، مفاهیم حقوقی و دایره شمول آنها نیز تغییر پیدا کرده است. امنیتی که افراد نیاز دارند شامل امنیت اموال آنان و امنیت شخصی آنان می‌شود. درباره امنیت شخصی هم می‌توان دو جنبه را در نظر گرفت که یکی امنیت جانی و ممانعت از آسیب‌های فیزیکی است و دیگری امنیت روحی و معنوی و ممانعت از آسیب‌هایی که ممکن است به آبرو و حیثیت افراد وارد شود. اینجاست که نقطه اتصال بحث ما درباره حقوق انسانی، امنیت و دنیای ارتباطات برقرار می‌شود. به بیان ساده‌تر انسان امروز به‌واسطه گستردگی امکانات ارتباطی بیش از انسان دوره‌های گذشته در معرض تهدید امنیت غیرفیزیکی قرار دارد. اگر روزگاری هراس انسان‌ها از گردن‌کلفت‌هایی بود که آسیب به جان آنها می‌‎زدند، امروز هراس از آدم‌هایی با جثه‌های معمولی است که از پشت موبایل و لپ‌تاپ و تبلت خود، بر پیکره آبرو و حیثیت افراد لطمه می‌زنند.

«هتک حرمت» علاوه‌بر مفهومی که در اذهان عامه مردم دارد؛ مفهومی حقوقی است که دارای تعریف علمی در قواعد حقوقی است. هتک حرمت به معنای انتشار هرگونه مطلب خلاف شأن یا خلاف واقع درباره اشخاص است که به آبرو یا شهرت آنها لطمه وارد کند.از منظر حقوقی هتک حرمت عنوانی است عمومی که مصداق‌های فراوانی مانند؛ افترا، توهین، ناسزا، نشر اکاذیب، هجو و هرگونه عملی که موجب از بین رفتن آبرو و حیثیت و اعتبار افراد گردد، می‌شود. به بیان ساده وقتی شما با انتشار (یا بازنشر) مطلبی در گروه‌های تلگرامی، در صفحه اینستاگرام، در وبلاگ و در هر فضای مجازی یا واقعی دیگری باعث لطمه زدن به آبرو و اعتبار افراد می‌شوید یا به انزجار و بیزاری عمومی از یک شخص دامن می‎زنید یا اینکه فردی را تحقیر و توهین و مسخره می‎کنید یا وقتی که فردی را منحط و فاسد جلوه می‎دهید؛ کار شما مصداق هتک‌حرمت و حیثیت افراد و لطمه به آبرو و اعتبار آنان است. هتک حرمت افراد در قوانین جزایی ایران جرم محسوب می‌شود و برای آن مجازات سنگینی درنظر گرفته شده است. به‌عنوان مثال براساس ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه و... محکوم می‌شود» در ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی هم پیش‌بینی شده است که «هرکس با نظم یا نثر یا به‌صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند یا هجویه را منتشر نماید به حبس از یک تا شش ماه محکوم می‌شود.» بسیاری از ما وقتی پای اینترنت هستیم و در جهان مجازی سیر می‎کنیم، به این فکر نمی‎کنیم که هر کامنت، هر مطلب یا هر جوک و لطیفه و عکسی که می‌سازیم و منتشر می‎کنیم یا از جاهای دیگر کپی و بازنشر می‎کنیم، ممکن است مصداق هتک‌حرمت افراد باشد و به آبروی اندوخته شده در طی سالیان آنها لطمه بزند و امنیت روحی آنان را بر هم بریزد. یادمان باشد از بین بردن امنیت افراد تنها به قداره‌کشی سر چهارراه‌ها و بالارفتن از دیوار مردم نیست؛ بلکه گاهی یک کامنت، یک عکس یا یک نوشته می‎تواند آبرو و اعتبار افراد را از بین ببرد.