حریف سبز آلودگی، در خط پایان

نتایج تحقیقات کمیته محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران نشان می‌دهد، علاوه بر منابع آلاینده ثابت و متحرک، روند تخریب باغات تهران و تبدیل آنها به ساختمان یکی از عوامل اصلی سیر صعودی آلودگی هوا در طول دو دهه گذشته بوده است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، تقریبا هیچ منبع رسمی و غیررسمی وجود ندارد که درباره سهم خودروها یا کارخانه‌های شن و ماسه در آلودگی هوای تهران مطلع نباشد. اما فارغ از این موارد، تاثیر قابل توجه میزان عرصه سبز در کیفیت هوای شهر اغلب مغفول مانده است. وجود پهنه‌های سبز برای کلانشهری مثل تهران به منزله ریه برای تنفس موجودات زنده است که امکان تلطیف و تصفیه هوا را فراهم و ظرفیت زیستی این شهر پرتراکم را حفظ می‌کند. از این رو برای حفاظت از منابع سبز تهران، دو نوع مقررات کلیدی با عناوین «قانون حفظ و گسترش فضای سبز» و «طرح جامع تهران» پیش بینی شده است. با این حال این مقررات طی بیش از یک دهه اخیر آن گونه که باید، نقشه راه متولیان شهر قرار نگرفته است.

تفسیر غلط از این مقررات، هم از طرف دولت و هم از سوی مدیریت شهری موجب شده ابزارهایی که قانون‌گذار برای حفظ عرصه‌های سبز و تبدیل باغات بزرگ به بوستان‌‌های شهری طراحی کرده است در مسیر عکس به‌کار گرفته شود و عملا زمینه ساخت‌وساز به بهانه حمایت از مالکان این اراضی شکل بگیرد. محمد حقانی، رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» ضمن ارائه جزئیات تحقیقات خود از چگونگی سهل شدن نابودی باغات در پایتخت، گفت: اجرای نادرست مواد قانونی قید شده در دو مقررات مذکور، آلودگی هوای تهران را به مهمترین تهدید برای سلامت شهروندان تهران تبدیل کرده و بازنگری اساسی در رفتار مدیریت شهری در شرایط فعلی اجتناب‌ناپذیر است. وی با انتقاد از کوتاهی مدیریت شهری در تهیه شناسنامه باغات تهران، گفت: شهرداری مکلف بوده شناسنامه‌ای از مختصات جزئی و کلی درختان، فضای سبز و باغات محله‌های مختلف شهر تهران تهیه و تصویب کند؛ اما در حالی که ماه‌های پایانی این دوره از مدیریت شهری فرا رسیده، هنوز این برنامه به سرانجام نرسیده است. حقانی خاطرنشان کرد: همچنین طبق قانون، وزارت مسکن وقت در سال‌های اخیر و شهرداری تهران موظف بودند در راستای دو قانون «حفظ و گسترش فضای سبز» در شهرها و همچنین «طرح جامع شهر تهران»، نسبت به حفظ باغات اقدام و این فضاها را به بوستان شهری تبدیل کنند. اما عملکرد مسوولان در این حوزه وارونه بوده است، چراکه ساخت و ساز در باغات عملا با «مصوبه برج ـ باغ ها» مورد حمایت نهادهای قانونی قرار گرفت.

حقانی با بیان اینکه سهم جمعیت شهر تهران از جمعیت شهری کل کشور بالغ بر ۱۹ درصد برآورد می‌شود، افزود: از طرف دیگر مطابق آمارهای رسمی بیش از ۱۵ درصد از کل آلاینده‌های منتشر شده در سطح ایران در شهر تهران انتشار می‌یابد. بنابراین در چنین شرایطی بازنگری ساختاری در رفتار و کارکرد مدیریت شهری در قبال اراضی سبز، الزامی گریزناپذیر است. این دگرگونی چیزی جز بازگشت به محتوای قوانین مربوطه نیست. وی در توضیح تفاسیری از قانون که به از بین رفتن باغات و در نتیجه تشدید تدریجی آلودگی هوا منجر شده است، اظهار کرد: بر اساس ماده ۲ قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها، «شهرداری‌ها در محدوده قانونی و حریم شهرها مکلفند ظرف مدت یک سال شناسنامه، شامل تعداد و نوع و محیط و سن تقریبی درختان محل‌های مشمول این قانون را تنظیم کنند و این شناسنامه هر ۵ سال یکبار قابل تجدید و مهم‌تر از آن، این شناسنامه سند اجرای این قانون است. بنابراین سند اجرایی شناسنامه باغات باید حتما توسط شهرداری تهیه و در شورای اسلامی شهر تهران تصویب می‌شد؛ متاسفانه هر چند بارها این ادعا صورت گرفته است که این شناسنامه تهیه و تدوین شده است، اما هیچ‌گاه در شورای اسلامی شهر تهران این سند مصوب نشده و در نتیجه راه برای دور زدن قانون و جایگزین کردن برج‌ها به جای باغات همچنان باز است.

حقانی یکی دیگر از نواقص جدی که سبب نابودی باغات شده است را این طور تشریح کرد: در تبصره یک ذیل ماده شش قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها مصوب سال ۱۳۵۹ با اصلاحات و الحاقات بعدی آن بیان می‌شود: «در صورتی که قطع درخت از طرف مالکین به نحوی باشد که باغی را از بین ببرد و از زمین آن به‌صورت تفکیک و خانه‌سازی استفاده کند همه زمین به نفع شهرداری ضبط می‏شود و به مصرف خدمات عمومی شهر و محرومان می‌رسد.» به اعتقاد رئیس کمیته محیط زیست شورای شهرتهران، با احتساب این قانون تاکنون ما به‌عنوان مدیریت شهری تهران «چه شورا و چه شهرداری» چند باغ را که درختان آن از طرف متخلفان از بین رفته‌اند مطابق با این حکم قانونی به نفع شهرداری ضبط کرده‌ایم و آنها را به مصرف خدمات عمومی و محرومان رسانده‌ایم؟! متاسفانه چون سند اجرایی نداریم، قانون دقیق اجرا نشده است و اگر از شهرداری در این رابطه سوال شود، پاسخی که بتواند به آن افتخار کند، نمی‌دهد.

حقانی آلودگی هوای تهران را تهدیدی جدی عنوان کرد که بر سر سلامت پایتخت نشینان سایه انداخته و تاکید کرد: آلودگی هوای تهران از عوامل مختلفی نشات گرفته است اما در میان همه این عوامل، نقش از بین رفتن باغات توسط مدیریت شهری اعم از شهرداری و اعضای شورای شهر مغفول واقع شده است و در صورتی که به فوریت برای جلوگیری از نابودی درختان و پهنه‌های سبز تهران چاره جویی نشود، ۱۰ سال بعد شاید دیگر هیچ راهی برای حفظ کیفیتی زیستی در تهران باقی نمانده باشد. وی با اشاره به ظرفیت باغات متروک تهران در تصفیه هوای شهر گفت: شهرداری تهران نمره قابل قبولی در حفظ فضای سبز و درختان ندارد، این در حالی است که مطابق با قانون، شهرداری موظف است اگر باغی مالک خصوصی دارد که در تامین آب و آبیاری آن تعلل دارد یا توان ندارد، آن را آبیاری کند و بعد هزینه‌ها را به همراه درصدی که در قانون مشخص شده است از طریق مجرای قانونی پیگیری و مطالبه کند. اما این وظیفه قانونی شهرداری طی سال‌های گذشته محقق نشده است و حاصل آن قتلگاهی است که درآن درختان ایستاده‌ جان باخته‌اند.