سیر تکامل بازارهای آتی در جهان بورس کالای CBOT شیکاگو/ سال 1930

محمدعلی مختاری: مدت‌ها قبل از آنکه بازارهای آتی و مشتقات مالی به شکل امروزی متشکل و منسجم شوند، بازارهای فعالی برای تجارت کالاهای پایه شکل گرفته بودند. تولید‌کنندگان فلزات، محصولات کشاورزی، انرژی و مواد خام، خروجی‌هایشان را در این بازارها ارائه می‌دادند و ظهور ابزارهای سامان‌یافته‌تر و مدرن‌تر باعث شد هم تولید‌کنندگان و هم مصرف‌کنندگان بتوانند ریسک قیمتی‌شان را پوشش دهند.

فلسفه ایجاد چنین ابزارهایی از آنجا نشات می‌گیرد که یک تولید‌کننده ممکن است نخواهد کالا را دقیقا در زمان و قیمت مورد نظر خریدار بفروشد ولی بازارهای مدرن امروزی با ابزارهای پیشرفته‌تر این امکان را فراهم می‌کنند. با گذشت زمان نوسانات قیمت‌ها دراین بازارها مشاهده شد. با توجه به این نوسانات که به دلیل عوامل عرضه و تقاضا ایجاد می‌شدند، دلالان و سرمایه‌گذاران نیز وارد این بازارها شدند و بعد از مدتی کارگزاران، شروع به تسهیل تجارت بین شرکت‌کنندگان در این بازارها کردند.تحویل کالاها و همچنین بازپرداخت پول نقد در آینده، به تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان توانایی پوشش ریسک داد و آنها از این طریق می‌توانستند مصرفشان را در طول زمان هموار کنند. همچنین سرمایه‌گذاران این قابلیت را یافتند تا روند قیمت‌های آینده را حدس بزنند و بر این اساس سرمایه‌گذاری کنند.

قرارداد آتی (Futures ): در اکثر متون فارسی برای Futures واژه «قرارداد آتی» به‌کار می‌رود. این نوع قرارداد عبارت است از توافق طرفین برای انجام معامله در تاریخ مشخصی از آینده که مقدار کالا و قیمت آن نیز در قرارداد مشخص می‌شود. در این پیمان طرفین بر اساس میزان شناخت شخصی و براساس نیازها و خواسته‌های خود، قرارداد را تنظیم می‌کنند. ارزش یک پیمان آتی از ارزش کالاهای اصلی و ترجیحا زمانی به‌دست می‌آید. این واژه تقریبا در معنی همان است که ما در اقتصاد اسلامی «معامله سلف» می‌نامیم.در اروپا، انگلستان و ا‌یالات متحده بازارهای اوراق بها‌دار معمولا قدیمی‌تر از بازارهای کالا بودند. با این حال بازار‌های کالای ایالات متحده از سال ۱۷۵۲ میلادی ایجاد و به خرید و فروش محصولات داخلی، منسوجات، پوست حیوانات و الوار اشتغال داشتند. بیشتر معاملات، معاملات نقدی بودند که برای تحویل فوری منعقد می‌شدند. این بازار‌های اولیه به‌طور عمده‌ای تجارت تمام اقلام کالا را ساده کرده و قلمرو آن را وسعت بخشیدند.ظهور ابزارهای آتی را به ژاپن در سال ۱۷۳۰ نسبت می‌دهند. بورس برنج دجیما ژاپن (Dojima Rice Exchange) در شهر اوزاکای ژاپن که نیازهای سامورایی‌ها به برنج و برخی کالاهای دیگر مانند روغن‌های خوراکی، پنبه و فلزات قیمتی را در آن زمان برآورده می‌کرد مبدا ابداع قراردادهای آتی لقب گرفته است.

در سا ل ۱۸۴۸ میلادی، همان‌طور که تجارت غله گسترش می‌یافت ۸۲ تاجر، در یک فروشگاه آرد فروشی در شیکاگو گرد هم آمدند تا هیات بازرگانی شیکاگو (CBOT) را تشکیل دهند. هدف آنها ارتقای تجارت شهر و فراهم آوردن یک بازار متمرکز بود تا خریداران و فروشندگان بتوانند برای مبادله کالا یکدیگر را ملاقات کنند. تا پیش از آن زمان کیفیت و زمان تحویل کالاها استاندارد نشده بودند و بازرگانان و تجار اغلب به تعهدات خود عمل نمی‌کردند. به منظور سرو سامان بخشیدن به تجارت رسیدهای انبار غله و قراردادهای تحویل در آینده که به سرعت در حال رشد بود، هیات بازرگانی شیکاگو در سال ۱۸۶۵ میلادی قدم‌هایی را برای رسمی کردن تجارت غله برداشت. حاصل آن، توافق‌هایی بود که قراردادهای آتی نامیده شدند. قراردادهایی که امروزه به مهمترین ابزارهای مشتق شده در بازارهای جهانی تبدیل شده است.

یکی از چالش‌های قرار‌دادهای آتی کالاها وجود مخاطرات برای طرفین معامله بود. درخصوص کمیت و کیفیت کالاهای معامله شده، عدم پایبندی به تعهدات از سوی طرفین معامله یک دغدغه جدی به شمار می‌آمد. این امر اگرچه درخصوص میزان کالاها به راحتی قابل اندازه‌گیری بود اما درخصوص کیفیت کالای تحویلی می‌توانست موجب نا‌اطمینانی در این بازارها باشد که با گذشت زمان با ایجاد نهادهای ناظر و وضع قوانین، پایبندی به تعهدات الزام‌آورتر شد. امروزه کیفیت مواد و سایر شرایط به دقت توسط طرفین معامله قرارداد مورد بحث و مذاکره قرار می‌گیرد. به مرور زمان قراردادهای آتی، از نظر کیفیت، کمیت و زمان و مکان تحویل کالا استاندارد شده بودند. در کنار قرارداد‌های استاندارد شده، یک سیستم جانبی نیز به وجود آمد تا مشکلات آن دسته از خریداران و فروشندگان را که به هر دلیل از انجام قرارداد‌هایشان باز می‌ماندند، بر‌طرف کند. این سیستم که همزمان با معاملات آتی یا سلف بنیان نهاده شد، تجار را ملزم می‌کرد تا وجهی را به‌عنوان سپرده به بورس بسپارند یا یک نماینده بورس اجرای قرارداد آنها را تضمین کند. تجارت با ورود سفته‌بازان به صحنه کارآمد‌تر شد و افرادی که تجارت کالاها پیشه اصلی آنها نبود، برای کسب سود، شروع به معامله روی قیمت‌ها و خرید و فروش قرارداد‌های آتی کردند. این عده با خرید و فروش غلات، بازار را نقدینه‌تر ساختند و نوسانات قیمت را به حداقل رساندند.

رشد تجارت معاملات آتی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم با تشکیل بورس‌های جدید و تجارت کالاهای بیشتر (از جمله پنبه، کره، تخم‌مرغ و کاکائو) افزایش یافت. همان‌طور که ایالات متحده اقتصاد مبتنی بر زمین را پشت سر می‌گذاشت، تعداد و تنوع قراردادهای آتی رو به افزایش بود. تجارت علاوه بر معاملات سنتی- زراعتی، در فلزات گرانبها، محصولات مصنوع و فرآوری شده و نیز کالاهای ذخیره نشدنی توسعه یافت.امروزه ابزارهایی مانند قراردادهای آتی و اوراق اختیار معامله در دنیای مالی و سرمایه‌گذاری اهمیت روزافزونی پیدا کرده است و این بازارها به سطحی از نوآوری‌های مالی رسیده‌اند که ضروری است همه متخصصان در امور مالی، سبد‌گردانان و حتی سرمایه‌گذاران خرد و کلان از چگونگی کارکرد این بازارها و نحوه استفاده از آنها و همچنین ساز‌و‌کار تعیین قیمت در این بازارها آگاه باشند که به مرور ویژگی‌های هریک در صفحه بورس کالا بررسی خواهد شد.

منابع: وب‌سایت thebalance.com

و کتاب Commodity Trading Manuala