روند رشد انکوباتورها در جهان

دکتر صنم‌السادات فرنودی

رئیس هیات‌مدیره شرکت تجاری‌سازی و مدیریت فناوری و نوآوری

برای خانواده‌هایی که نوزادان زودرس دارند انکوباتور واژه آشنایی است؛ دستگاهی که فضای لازم را جهت حیات و رشد نوزادان فراهم می‌کند، اما امروزه شاهد استفاده این واژه در فضای کسب‌و‌کار در سراسر دنیا نیز هستیم. این مراکز به‌دنبال فراهم کردن مکان فیزیکی و سایر تسهیلات توسعه کسب‌و‌کار برای رشد شرکت‌های تازه تاسیس هستند.

اولین بار این واژه به شکل رسمی در سال ۱۹۵۹ در آمریکا استفاده شد. بیشتر مراکز رشد در کنار دانشگاه‌ها و در درون پارک‌های علم و فناوری ایجاد می‌شوند تا زمینه لازم برای انتقال فناوری و اکتشافات علمی را با جذب بیشتر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از طریق حمایت از کسب‌و‌کارهای نوپا فراهم آورند. ارائه خدمات اداری و دفتری مانند تلفن، اینترنت، دفتر کار، تجهیزات آزمایشگاهی با نرخی نازل در یک سیستم متمرکز مانند مراکز رشد منجر به کاهش هزینه‌های بالاسری از طریق بهره‌برداری مشترک از امکانات می‌شود و در نتیجه احتمال حیات و رشد شرکت‌های نوپا و کوچک را در دوره راه‌اندازی افزایش می‌دهد.

در سراسر دنیا کشورها با توجه به نوع منابع در اختیار، برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی خود، مراکز رشد متفاوتی اعم از دولتی، خصوصی و دانشگاهی را برمی‌گزینند. تا به امروز می‌توان سه نسل متفاوت را برای مراکز رشد در دنیا به‌خصوص در آمریکا برشمرد. در نسل اول مراکز رشد با هدف بهبود شرایط اقتصادی از طریق کمک به کسب‌و‌کارهای کوچک با ارائه خدمات مشاوره‌ای و آموزشی در مکان‌هایی با اجاره حداقلی ایجاد شده‌اند. اما در نسل دوم این مراکز، موضوع کارآفرینی و نوآوری اهمیت بسیاری پیدا کرد و سعی شد تا در فرآیندهای بازاریابی، تحقیق و توسعه، تامین منابع مالی و انسانی به شرکت‌ها خدمات تخصصی ارائه شود تا شرکت‌ها با بهره‌مندی از این امکانات، احتمال حیات و رشد خود را افزایش دهند. در نسل دوم مراکز رشد ارائه خدمات تخصصی توسعه کسب‌و‌کار از ارائه خدمات فیزیکی اهمیت بیشتری پیدا کرد. اما در نسل سوم، مراکز رشد در ارائه خدمات تخصصی مورد نیاز کسب‌و‌کارها پا را فراتر گذاشته و وارد ارائه خدمات تخصصی به عنوان جزء جدایی‌ناپذیر فرآیندهای داخلی شرکت‌ها شده‌اند مانند ارائه طرح کسب‌و‌کار، پایش فناوری، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و... همچنین ایجاد شبکه‌های سازمانی و فردی در این نسل از مراکز رشد بسیار اهمیت پیدا کرده است. در ایران ایجاد شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان در سال ۱۳۷۹ اولین تجربه‌ راه‌اندازی مراکز رشد بوده و به‌دنبال آن در سال ۱۳۸۱ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اقدام به راه‌اندازی پارک‌های علم وفناوری در استان‌های مختلف کشور کرده است.

با گذشت بیش از یک دهه از عمر این مراکز در کشور شاهد تنوع سطوح در انکوباتورهای مختلف در کشور هستیم. تعداد معدودی از این مراکز توانسته‌اند از نسل اول و دوم عبور کرده و به معنای واقعی شرایط لازم برای ارائه خدمات فنی وتخصصی را فراهم کنند، ولی به وفور می‌توان مراکز رشدی را در کشور مشاهده کرد که تنها مزیت آن‌ها ارائه مکان‌های فیزیکی با حداقل امکانات اداری است. باتوجه به اینکه مراکز رشد در کشور دولتی هستند با استفاده از تجربیات سایر کشورها و وضعیت بومی شرکت‌های نوپا در ایران می‌توان به الگوی مناسب و اثربخشی برای مراکز رشد رسید تا بهترین نوع خدمات جهت حمایت از شرکت‌های تازه تاسیس به منظور عبور از مراحل اولیه رشد فراهم شود.