معیار موفقیت شهرداران

تجربه نشان داده، آنچه مدیران شهری به‌عنوان معیارهای موفقیت خود در اداره مطلوب شهر، مدنظر قرار می‌دهند و براساس آنها سعی در جلب رضایت شهروندان دارند، با شاخص‌های رضایتمندی مدنظر شهروندان، تفاوت‌های اساسی دارد. این دوگانگی در دوره‌های مختلف مدیریت شهری باعث شده عمده مطالبات شهروندان از شهرداران، بدون پاسخ بماند و در مقابل، منابع شهرداری صرف اقدامات و پروژه‌های فاقد اولویت ساکنان شهر شود. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران برای حذف این دوگانگی یکسری شاخص و ابزارهای سنجش رضایت شهروندان از شهرداری را براساس مدل جهانی در حال استفاده ازسوی دولت‌های محلی تهیه کرده است که در صورت مبنا قرار دادن آنها ازسوی مدیران شهری، می‌توان به توسعه متوازن کلان‌شهر تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور متناسب با مطالبات کلیدی شهروندان امیدوار شد.

علاوه‌بر شاخص‌هایی که سازمان‌های بین‌المللی از قبیل سازمان ملل یا صندوق عمران سازمان ملل یا برنامه مدیریت شهری سازمان ملل یا بانک جهانی برای سنجش رضایتمندی شهری مورد استفاده قرار داده‌اند یا شاخص‌هایی که در ایران برای ارزیابی خیابان با استفاده از نظریه‌های عدالت مورد استفاده قرار گرفته در اینجا از تحقیق شماره ۳۹ دانشگاه هامبورگ آلمان استفاده می‌شود که با عنوان «توسعه شاخص رضایتمندی شهروندان» با چهار مولفه و شاخص ترکیبی رضایتمندی شهروندان کار مطالعه با شاخص‌های مذکور را آغاز کرده‌اند. بسیاری از مولفه‌های مربوطه می‌تواند در سنجش رضایتمندی شهروندان ایرانی مورد استفاده قرار گیرد. چهار شاخص مورد استفاده در تحقیق عبارتند از: شهریت و تنوع، طبیعت و تفریحات، فرصت‌های شغلی و کفایت هزینه. برای سنجش‌ شاخص شهریت و تنوع، معیارهای گسترده فعالیت‌های فرهنگی، زندگی شبانه، تنوع فرصت‌های خرید، اتمسفر و فضای شهری، خدمات مختلف شهر و فضای باز شهری ملاک عمل قرار می‌گیرد.

در شاخص زندگی طبیعی و امکان تفریح در شهر نیز معیارهای نواحی سبز، کیفیت محیطی (آلودگی یا پاکی هوا) و پاکیزگی شهر، باید مدنظر باشد. در شاخص فعالیت اقتصادی و فرصت شغلی نیز معیار با قیمت کالا و خدمات است و در شاخص مربوط به هزینه‌ها نیز هزینه اجاره و خرید مسکن معیار اصلی قرار می‌گیرد. به این ترتیب در انتخاب شاخص‌های رضایتمندی به تمام ابعاد زندگی انسانی و محیط شهری توجه شده و با استفاده از حوزه‌های فکری مختلف و با نگاه تخصصی، شاخص‌های ترکیبی ساخته‌اند. هرچند تعداد این شاخص‌ها محدود به ۲۱ معیار است و در صورت تحقق امکان گسترش آن وجود دارد، ولی به نظر می‌رسد در تمامی این شاخص‌ها با توجه به اینکه زندگی انسانی از همه ابعاد در آن مورد توجه بوده است می‌تواند مانند یک ابزار سنجش رضایتمندی شهروندان ایرانی در شهرهای کشور مورد استفاده قرار گیرد. در حال حاضر، براساس نظرسنجی انجام‌شده در مناطقی از شهر تهران، اولویت‌های مسائل شهری از نظر شهروندان در ۲۴ مورد خلاصه می‌شود که عبارتند از:

احداث و توسعه پارک‌های مناسب، توسعه فضای سبز، توسعه میادین میوه و تره‌بار، توسعه اماکن فرهنگی، توسعه اماکن ورزشی، توسعه خانه‌های سلامت، جمع‌آوری و ساماندهی دستفروش‌ها، جمع‌آوری زباله از درب منازل، جمع‌آوری زباله‌ها از سطح معابر و خیابان‌ها، لایروبی کانال‌ها و جوی‌های آب، زیباسازی فضاهای عمومی شهری، روشنایی معابر، ایجاد و توسعه تاکسی‌سرویس بانوان، ساماندهی ساخت‌و‌سازها، نظارت بر ساخت و‌سازها به‌منظور جلوگیری از حوادث سوء‌ بعدی، تعداد وسایل نقلیه عمومی، پاسخگو بودن شهرداری به مردم، ترمیم آسفالت بزرگراه‌ها و خیابان‌ها، ترمیم پیاده‌روها، غنی‌سازی اوقات فراغت، بهبود ترافیک منطقه، مساعدت مالی به زنان سرپرست خانوارها، سازماندهی متکدیان و آموزش مشارکت شهروندی به دانش‌آموزان دوره ابتدایی و راهنمایی.

از طرح مباحث مربوط به شاخص‌سازی در سنجش میزان رضایتمندی شهروندان این نتایج حاصل می‌شود: رویکرد توسعه پایدار در شهرها و مدیریت یکپارچه شهری در جهان در حال نهادینه شدن بوده و غالب کشورها به این رویکرد گرایش دارند، در این رویکرد ارزیابی مستمر پروژه‌های شهری و آثار اجتماعی پروژه‌های مختلف بر کیفیت زیست شهروندان به‌صورت فعالیتی مستمر است که از ضوابط و معیارهای علمی برای سنجش این امور بهره‌برداری می‌کنند. همچنین جلوگیری از اعمال سلیقه‌های شخصی و استفاده از ابزارهای مشترک و واحد برای تمام پژوهشگران و الزام به رعایت و به‌کارگیری آنها در ارزیابی و سنجش تنگناهای شهری امر اجتناب‌ناپذیری است که استفاده از شاخص‌های علمی را در تحقیقات شهری امری نهادینه شده تلقی می‌کند.

معیارهای مورد استفاده برای ارزیابی مسکن

در این بخش از تعداد ۹ شاخص برای سنجش کیفیت محیط زندگی استفاده شده است که عبارتند از: تامین مالی و خرید مسکن، حمایت‌های دولتی مسکن، وسایل خانگی و مبلمان، ساخت و طراحی واحد مسکونی، اندازه واحد مسکونی، کیفیت نوسازی ساختمان‌ها، امکانات واحد مسکونی، تراکم واحد مسکونی و اجاره‌بهای واحد مسکونی. معیار بعدی مورد استفاده برای سنجش کیفیت محیط زندگی از دیدگاه محیط کالبدی- فیزیکی زیرساخت‌ها است که از ۴ معیار مرتبط به زیرساخت‌ها شامل دسترسی به گاز، برق، تلفن و سیستم فاضلاب شهری را می‌توان نام برد. این معیارها به مثابه معیارهای پایه در تمام تحقیقات بین‌المللی مورد تاکید است و برای سنجش میزان رضایتمندی شهروندان تهران هم می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد زیرا زندگی شهری به‌صورت تنگاتنگ به آن گره خورده است. معیارهای مورد استفاده در مقوله امکانات و خدمات مرکب از ۱۴ معیار است که بسیار گسترده بوده و با حذف تعدادی از آنها در معیارهای مذکور، امکان رسیدن به سوالات مطلوب و پاسخگویی مردم فراهم می‌شود.

به نظر می‌رسد معیارهایی از قبیل مبلمان فضای شهری، توجه به نیازهای معلولان، وضعیت فرودگاه‌ها یا ایستگاه‌های راه‌آهن، ازدحام و تراکم جمعیتی و نگهداری کودکان در کودکستان‌ها برای قشر کوچک‌تری از جامعه مطرح شده، در آن هنگام که درصدد سنجش عمومی از میزان رضایت عامه مردم هستیم. سوالات مطرح شده و معیارهای مورد استفاده، باید عام باشد و برای همه سطوح به‌عنوان مساله محوری مطرح باشد. معیارهای مورد تاکید مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری تهران عبارتند از: دسترسی به مراکز فرهنگی، روشنایی خیابان و فضای شهری، کیفیت کالای مصرفی، مبلمان فضای شهری، ارتباط راه دور، دسترسی به مراکز خرید شهری و توجه به نیازهای معلولان. برای سنجش کیفیت محیط زندگی، حمل‌ونقل نیز مورد توجه بوده و در این تحقیق از ۹ معیار استفاده شده است که این موارد را شامل می‌شود: وضعیت حمل‌ونقل، وضعیت پیاده‌رو، وضعیت ترافیک، تعداد و کیفیت پارکینگ‌ها، دسترسی به مراکز سوخت، دسترسی به ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی، تسهیلات دوچرخه‌سواری، زمان سفر به محل کار و تحصیل و کیفیت خیابان‌ها و مسیرهای پیاده. معیارهای مورد استفاده برای سنجش کیفیت محیط زندگی، شامل ۵ مقوله به شرح آموزش و سرگرمی، سلامت و بهداشت، حکمروایی و جامعه مدنی، خانواده و امنیت اجتماعی است.

معیار محیط‌زیست

برای این سنجش از کیفیت محیط‌زیست زندگی از تعداد ۷ معیار در تحقیق مذکور استفاده شده است. این معیارها عبارتند از: وضعیت آلودگی‌های صوتی، دفع مواد زائد، کیفیت هوا، کیفیت آب آشامیدنی، نظافت خیابان‌ها و مکان‌های عمومی، وضعیت فضای سبز و جمع‌آوری زباله‌های شهری. این معیار هم در تحقیقات موسسات بین‌المللی آمده و برای شناسایی محیط‌زیست و تعادل اکولوژیکی به کار می‌رود.