مسیر پرسنگلاخ تا آکسارای

ایشان تارور
ترجمه: مریم رضایی

عصر روز یکشنبه 16 آوریل، یینالی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه، در بالکن دفتر حزب عدالت و توسعه ایستاد و پیروزی‌ای را تبریک گفت که او را از شغلش برکنار می‌کند. کمپین «آری» در همه‌پرسی ترکیه که به رهبری رجب طیب اردوغان انجام شد، با به دست آوردن 51 درصد آرا با اختلاف اندکی نسبت به آرای «نه» به پیروزی رسید. مردم ترکیه اصلاحات قانون اساسی را که نظام پارلمانی از جمله دفتر نخست‌وزیر را در این کشور برمی‌چیند و در عوض به قدرت رئیس‌جمهور می‌افزاید، پذیرفتند. ییلدریم گفته بود در این همه‌پرسی بازنده‌ای وجود ندارد و تنها برنده آن ترکیه و مردم شریف آن هستند.

اما اختلاف بسیار کمی که بین آرا وجود داشت و فریاد اعتراض مخالفین، حاکی از داستان دیگری است. دو حزب مخالف اصلی شکست خود را نپذیرفتند و بعد از اینکه گزارش‌هایی از تقلب منتشر شد، خواستار بازشماری آرا شدند. با وجود نقص‌های فراوانی که در دموکراسی ترکیه وجود دارد، گفته می‌شد انتخابات اخیر عادلانه برگزار شده است. اما یکشنبه شب چنین جوی در ترکیه وجود نداشت و مخالفان به گزارش‌هایی از تقلب در شمارش صندوق‌ها و رفتار نامنظم کمیسیون انتخابات در این کشور اشاره داشتند. در روز دوشنبه، نهادهای ناظر اروپایی اعلام کردند همه‌پرسی ترکیه بدون رعایت استانداردهای بین‌المللی لازم برگزار شده است. منتقدان اردوغان می‌گویند اصلاحات قانون اساسی قدرت را فردی می‌کند و نوعی دیکتاتوری غیررسمی در ترکیه ایجاد خواهد کرد.

حامیان او معتقدند با توجه به اینکه تاریخ ترکیه با کودتاهای متعدد - از جمله همین کودتای ناکام ژوئیه گذشته - نزاع‌های داخلی و ائتلاف‌های سیاسی شکست‌خورده مواجه بوده، وجود یک دستگاه اجرایی قوی‌تر لازم است. وقتی نظام سیاسی جدید در انتخابات بعدی در سال 2019 اعمال شود، بزرگ‌ترین تحول سیاسی این کشور از زمان ظهور جمهوری مدرن پس از جنگ جهانی اول شکل خواهد گرفت. پس چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ در ادامه نظرسنجی انجام شده از واکنش تحلیلگران متمرکز بر ترکیه را ارائه خواهیم کرد. پیروزی کم‌اختلاف رئیس‌جمهور ترکیه با توجه به اینکه اکنون مخالفانی متحد هم دارد، می‌تواند نشانه مهمی برای او باشد. یکشنبه شب، معترضان در سراسر استانبول سروصدای زیادی به پا کردند تا مخالفت خود را با نتیجه آرا اعلام کنند. اردوغان ممکن است اعلام پیروزی کرده باشد، اما نمی‌تواند ادعا کند پیروزی قاطعانه‌ای که امیدش را داشت به دست آورده است.

ضیا مرال، از کارشناسان مرکز تحلیل‌های تاریخی و موسسه Conflict Research در بریتانیا، در مورد ابهاماتی که به وجود خواهد آمد هشدار داد: «هم اختلاف کم آرا و هم مناقشاتی که پس از آن پیش آمد، حس پیروزی اردوغان را لوث خواهد کرد و سهولت کار او را در ادامه به چالش خواهد کشید. این مساله مخالفان را قدرتمند می‌کند و در ضمن صدای فعالان بین‌المللی را در مطرح کردن درخواست برای عدم اعمال برخی تغییرات، بلندتر خواهد کرد. مثلا شورای اروپا خواستار حفظ استقلال قوه قضاییه در ترکیه شده است. مرحله بعد تنش‌های سیاسی و مقابله با اعتراضات سیاسی خواهد بود.» رقیب سویلو، خبرنگار روزنامه صباح ترکیه در واشنگتن که از طرفداران اردوغان است، رای «آری» را واکنش به سال‌ها آشوب و تنش در این کشور دانسته که از سرگیری شورش کردها، موج حملات تروریستی داعش و کودتای ناکام سال گذشته از جمله آنها است. او می‌گوید: «من فکر می‌کنم رسانه‌های بین‌المللی بیشتر روی شخصیت اردوغان متمرکز شده‌اند، نه روی قطبی‌سازی اجتماعی و آنچه مردم ترکیه طی چهار سال اخیر متحمل شده‌اند. با توجه به همه این مشکلات، بحران‌ها و دشواری‌ها، اکثریت رای‌دهندگان ثبات را انتخاب کردند و نیز نظامی که قدرت و کنترل بیشتری در اختیار دولت قرار می‌دهد و این مساله در جلوگیری از ناکامی‌های بعدی موثر است. نظام جدید همچنین یک ریاست جمهوری قوی ایجاد می‌کند که می‌تواند علیه بحران‌ها به سرعت واکنش نشان دهد.»

هوارد ایسن‌ستات، استادیار دانشگاه سنت‌لارنس، معتقد است سران قدرت در آنکارا باید به کمپین رای «نه» که با وجود فشاری که علیه آنها وجود داشت، تعداد زیادی داشتند، احترام بگذارند. اما اردوغان معمولا هشدارها را نمی‌شنود: «با وجود سرکوب کردن کمپین نه، زندانی بودن سران حزب دموکراتیک خلق و کنترل رسانه‌ای دولت، این کمپین عملکرد بسیار خوبی داشت. اردوغان وعده داده که رای «آری» به ثبات بیشتر و بازگشت رشد اقتصادی منجر خواهد شد. اما من به صحت هر دو اینها تردید دارم.» عمر تسپینار، عضو موسسه بروکینگز به اهمیت شکست کمپین «آری» در سه شهر بزرگ ترکیه اشاره کرده و می‌گوید: «این واقعیت که اردوغان برای اولین بار از سال 1994 در استانبول شکست خورده نشانه بسیار مهمی است مبنی بر اینکه حتی حامیان شهری حزب عدالت و توسعه نیز دیگر او را قبول ندارند. این نتیجه همچنین نشان می‌دهد که یک جبهه متحد علیه اردوغان شانس مطرح کردن یک جایگزین را دارد. مخالفان باید با اتحاد خود کار را شروع کنند.»

آیکان اردمیر، عضو بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، تجمیع مخالفان علیه اردوغان را امیدوارانه می‌داند: «در این همه‌پرسی رای‌دهندگان کرد در شرق همراستا با ترک‌های سکولار در غرب رای دادند. این می‌تواند سرآغاز یک دوره جدید باشد. پتانسیل چیزی فراتر از یک اتحاد تاکتیکی وجود دارد که مستلزم رهبری خلاقانه است. تعداد لازم وجود دارد، انرژی وجود دارد؛ اینکه شخصی می‌تواند از اینها بهره‌برداری کند سوالی است که باید به آن پاسخ داد.» گونول تول، مدیر مرکز موسسه خاورمیانه برای مطالعات ترکیه معتقد است اردوغان باید موضع میانه‌روتری اتخاذ کند و حتی شاید فرآیند صلح با جدایی‌طلبان کرد را از سر بگیرد: «نتایجی که امروز به دست آمده به این معنی است که او جایگاهش را در حزب خود نیز از دست داده و دیگر مثل گذشته نمی‌تواند ملی‌گرایان را بسیج کند. اینها نیازمند یک رویکرد متفاوت در انتخابات آتی در سال 2019 است. اردوغان باید اقداماتی اساسی برای جبران آسیب‌های اقتصادی ترکیه انجام دهد. در همین زمینه، بازگشت به مذاکره با کردها حتی شانس بهتری نسبت به پیروزی قاطعانه در همه‌پرسی گذشته برای او ایجاد خواهد کرد.»

منبع: Washington Post