آسیب شناسی تنبیه بدنی در مدارس

به گزارش «تابناک»، آخرین نمونه از این دست، اتفاقی است که از جنوب کرمان به رسانه‌ها راه یافته و بازتاب وسیعی در جامعه داشته است اتفاقی که به استعفای مدیر آموزش و پرورش شهرستان منجر شد و حالا به فاصله چند روز از وقوع، به بازداشت معلم خاطی نیز منجر شده است. البته تنبیه بدنی در مدارس ایران اتفاقی بی سابقه نیست، آنقدر که می‌ببینیم مورد اخیر در جایی رخ داده که چندی پیش تصویر هولناکی از تنبیه دانش آموز به دست معلم منتشر شده بود؛ تصویر فرو رفتن مداد در سر دانش آموزکه دلخراش بود و چندی پس از تنبیه شماری از دانش آموزان این شهرستان به دلیل عجز از پرداخت شهریه رخ می‌داد!

تنبیه بدنی در شوش خوزستان، تنبیه بدنی در کرمان، تنبیه بدنی در الیگوردز در سال ۹۴، تنبیه بدنی در استان گلستان، تنبیه بدنی با شلاق به دلیل عدم پرداخت شهریه در استان کرمان در مهرماه ۹۵، تنبیه بدنی در استان شیراز در آبان ماه۹۵ ، تنبیه بدنی در مدرسه ای در روستای تولوز از توابع خدابنده در زنجان در مهرماه ۹۵، تنبیه بدنی در مدرسه ای در منطقه۹ تهران در مهرماه ۹۵، تنبیه بدنی با خط کش فلزی در رودبار جنوب در فرودین سال جاری و... . اینها تنها نمونه های محدودی از اتفاقات مشابهی هستند که مجال رسانه ای شدن یافته اند اما به رغم بحث ها و اظهار نظرهایی که از سوی کارشناسان این حوزه، اهالی رسانه و مردم صورت گرفته، تدبیری برای جلوگیری از تکرارشان اتخاذ نشده است.

تنبیه بدنی ممنوع!

در سال ۱۳۷۹ تنبیه بدنی طی آیین نامه اجرایی مدارس بطور کلی و به هر شکلی ممنوع اعلام شد. ماده ۷۷ این آیین نامه مقرر می دارد که :«اعمال هرگونه تنبیه دیگر از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع و در اعمال تنبیهات نباید بین دانش آموزان تبعیض و استثنایی قائل شد.» صراحت این ماده قانونی به اندازه ای است که هر کسی با حداقل سواد هم می تواند متوجه منع اکید مقنن درباره تنبیه بدنی در مدارس شود. با این حال چطور ممکن است معلمین استخدامی آموزش و پرورش این یک سطر قانون را متوجه نشده باشند؟ آیا نمی توان اینگونه تصور کرد که بسیاری از معلمین حتی یکبار هم به قانون اصلی شغل شان رجوع نمی کنند؟

از سویی دیگر قانون گذار در متن این ماده بیان کرده است که تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه هم ممنوع است، بنابراین وقتی تعیین تکلیف برای تنبیه منع شده چطور می شود دست به تنبیه جسمی دانش آموزان زد؟

گفتنی است در سطح بین الملل هم قوانین بسیاری برای جلوگیری از تنبیه بچه ها در نظر گرفته شده است. کنوانسیون حقوق کودک مورخ نوامبر ۱۹۸۹ از جمله این قوانین است که در فصل های گوناگون به حمایت از کودکان پرداخته است. همچنین است قانون حمایت از کودکان مصوب ۱۳۸۱ در مجلس شورای اسلامی که در ماده ۵ خود مقرر می دارد: «کودک آزاری از جرائم عمومی بوده و احتیاج به شکایت شاکی خصوصی ندارد» و این به این معناست که اگر ما تنبیه دانش آموزان در مدارس را مصداق کودک آزاری بدانیم، معلمین خاطی مجرم عمومی تلقی شده و بخشوده نخواهند شد!

در مهرماه سال گذشته مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت آموزش و پرورش از تعداد شکایات والدین دانش آموزان درباره تنبیه بدنی فرزندانشان خبر داد. به گزارش خبرگزاری ایلنا رحیم میرشاه ولد خبر از ثبت حدود 2000 شکایت طی سالهای 93 و 94 خبر داد. آماری عجیب که بیانگر بی قانونی در سطحی گسترده است.

آسیب شناسی تنبیه بدنی در مدارس

برخی بر این باورند که تنبیه های بدنی در مدارس کشور دلایل و ریشه های بسیاری دارد و برای حل این معضل ابتدا باید به این مشکلات رجوع کرد و در پی از بین بردن آنها برآمد. محمدرضا خوانساری، روانشناس بالینی و کارشناس در این حوزه در مصاحبه با خبرنگار تابناک گفت:« بسیاری از بچه هایی که به مدرسه می آیند، آموزش های لازم را در خانه ندیده اند و بخشی از مشکلات تربیتی منزل این دانش آموزان به مدرسه وارد می‌شود و معلم در عین اینکه باید تربیت تحصیلی دانش آموز را به عهده داشته باشد، مجبور است تربیت اخلاقی دانش آموز را هم انجام دهد.» خوانساری ادامه داد: «باید توجه کرد که شرایط مالی معلمین و استرس کلاس داری و شرایط اجتماعی آنها همه دست بهم می دهند و باعث بوجود آمدن اتفاقات این چنینی می شوند. ما انسان ها زمانی که عصبی می شویم مشکلاتمان را بر سر در دسترس ترین افرادی که اطراف ما هستند خالی می کنیم. و معلم هم مشکلات خود را بر سر دانش آمزان خود خالی می کند.»

اما باید دید اساسا تنبیه دانش آموزان کارکردی در تربیت آنها خواهد داشت یا خیر؟ محمدرضا خوانساری، در این باره نیز به تابناک گفت: « بطور کلی تنبیه و سرزنش بچه ها چه در منزل توسط والدین انجام بگیرد و چه در سیستم آموزشی انجام شود، آموزشی برای بچه در بر نخواهد داشت و تنها باعث می شود تا موقتا بچه رفتاری را که به خاطر آن مورد تنبیه واقع شده است از خود نشان ندهد. بهترین روش برای یادگیری، تشویق و تقویت بچه و ایجاد مسوولیت پذیری در اوست، تشویق درست هم تشویق گام به گام است.»

وی همچنین درباره تفاوت های استعدادی دانش آموزان با یکدیگر گفت: «فردی از نظر استعداد در سطح مشخصی است و توانایی او هم برای همان سطح است. بعضی وقتها اما معلم ها انتظار دارند که دانش آموز فراتر از استعدادش ظاهر شود و فراتر از توانایی دانش آموز از او تکلیف می خواهند. در این صورت بچه علاوه بر اینکه احساس ناتوانی می کند، دچار مشکلات روانی هم می شود. حتی خود معلم هم دچار سرخوردگی می شود به این دلیل که انتظار بیش از اندازه از دانش آموز دارد و وقتی که انتظار او برآورده نمی شود از دست دانش آموز عصبانی می شود و ممکن است دانش آموز را تنبیه کند.»

گزاره قدیمی و منطقی ای وجود دارد مبنی بر اینکه در پس هر معلولی علتی نهفته است. از این نظر باید دید تنبیه های صورت گرفته در مدارس چه علتی دارند. بسیاری، معلمین را تماما تخطئه می کنند و اما در این بین هستند کسانی که در پی ریشه های این دست اتفاقات اند. خوانساری دراین باره تصریح کرد: «بخشی از این موضوع به سطوح بالای جامعه برمی گردد که باید حق و حقوق مناسب و مطلوبی برای معلمین در نظر گرفته شود تا با علاقه بیشتر به کارشان بپردازند، بخش دیگری هم به خانواده بر می گردد که نیاز است خانواده سهم خوبی در تربیت فرزندان خود داشته باشند، بخش دیگری هم به ویژگی های خود معلم بر می گردد؛ معلم علیرغم این مشکلات باید سعی کند که هدف اولیه اش رفتار صحیح و خوب با دانش آموزان و همچنین تشویق آنها به یادگیری باشد. و نباید نیازهای بیش از اندازه از داتنش آموزان داشته باشد.»

او همچنن گفت: «مشکل دیگری هم که به سیستم آموزش و پرورش ما آسیب وارد کرده است گزینش های آموزش و پرورش است. بعضا پیش می آید که در سیستم آموزش، افراد به صرف اینکه مثلا آدم های مذهبی ای هستند در آموزش و پرورش استخدام می شوند. بدون بررسی سایر صلاحیت های دیگر آنها از جمله اینکه آنها تحصیلات مناسبی داشته باشند، یا از نظر اخلاقی انسان های مناسبی باشند، یا اینکه از نظر روانی در شرایط مناسبی باشند. به همین دلیل است که روز به روز سیستم آموزش و پرورش ما به سمت قهقرا می رود.»

گفتنی است نزدیک به ۱۰۰ سال از ممنوعیت تنبیه بدنی در بسیاری از کشورهای اروپا می گذرد. همچنین در خیلی از ایالات آمریکا هم تنبیه بدنی همراه با ممنوعیت است. حالا که نزدیک به دو دهه از تصویب قانون منع تنبیه بدنی در مدارس در ایران گذشته بنظر لازم است تا والدین حقوق فرزندان خود را بشناسند. بدون شک اگر موارد پیش آمده با شکایت ها و پیگیری های جدی تری رو به رو می شدند امکان تکرار آنها بوجود نمی آمد. از سویی دیگر آموزش و پروش می تواند با ایجاد فضایی آرام تر برای معلمین و با به خرج دادن وسواس بیشتری در گزینش آنها مانع تکرار این حوادث شود.