در یک جمع‌بندی نهایی از تحلیل‌های دولتی و غیردولتی تشریح شد
سرانجام بنگاههای زودبازده
مرکز پژوهش‌های مجلس با ارزیابی ۳ گزارش دولتی و غیردولتی مطرح کرد
اعلام رسمی ناکامی طرح بنگاههای زودبازده
میزان انحراف طرح از اهداف اشتغالزایی بیش از ۶۰ درصد بوده است
دنیای اقتصاد- مرکز پژوهش‌های مجلس با مقایسه سه گزارش دولتی و نظارتی درباره نخستین طرح اقتصادی دولت محمود احمدی‌نژاد برای اشتغالزایی، شکست طرح بنگاههای زودبازده را اعلام کرد.
طرح بنگاههای زودبازده که در ماه‌های نخست ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد در دولت تصویب و از سال ۸۵ اجرایی شد، پیش از این و در زمان اجرا نیز انتقادات گسترده‌ای را برانگیخته بود؛ از جمله همین مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۸۸ در گزارشی از عملکرد این بنگاه‌ها اعلام کرده بود که اشتغال محقق شده نسبت به اشتغال تعهد شده در طرح یادشده، ۲/۴۸ درصد بوده است. با این حال، وزارت کار به عنوان متولی اصلی این طرح همواره از آن دفاع کرده و عملکردش را قابل قبول دانسته است. هرچند گزارش تطبیقی جدید مرکز پژوهش‌های مجلس اوضاع را نسبت به سال ۸۸ نیز نامناسب‌تر ارزیابی کرده و اعلام می‌کند: «سیاست اشتغالزایی دولت در قالب گسترش طرح‌های زودبازده با موفقیت همراه نبود و میزان انحراف طرح مذکور از اهداف اشتغالزایی بیش از ۶۰ درصد بوده است.» رشد نقدینگی، معوق شدن حجم زیادی از تسهیلات پرداختی به طرح‌های زودبازده و مقطعی بودن اشتغال ایجاد شده در این بنگاه‌ها از جمله آسیب‌های مهم طرح یادشده از نگاه گزارش تطبیقی مرکز پژوهش‌های مجلس است. بازوی مطالعاتی قوه مقننه در این گزارش، از اطلاعات دو منبع دولتی (معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور و
بانک مرکزی) و یک منبع نظارتی قضایی (سازمان بازرسی کل کشور) استفاده کرده است.
زمان آغاز اجرای طرح
به نوشته مرکز پژوهش‌های مجلس، آیین‌نامه اجرایی گسترش بنگاههای کوچک اقتصادی زودبازده و کارآفرین در راستای سیاست‌های قانون برنامه چهارم توسعه و با اهداف توزیع عادلانه منابع در مناطق محروم، افزایش تولید و صادرات غیرنفتی، تقویت تحرک اقتصادی، افزایش کارآیی تسهیلات بانکی و به خصوص تقویت کارآفرینی، اشتغالزایی و افزایش فرصت‌های شغلی جدید در تاریخ ۱۹/۸/۱۳۸۴ به تصویب هیات وزیران رسید و در آذرماه ۱۳۸۵ به اجرا درآمد.
آمار تسهیلات و معوقات
بر اساس این گزارش و به استناد گزارش‌های بانک مرکزی در پایان سال ۱۳۸۹ مانده مبلغ طرح‌های معرفی شده به بانک‌ها حدود ۴/۶۷۲ هزار میلیارد ریال و ارزش طرح‌های تایید شده در بانک‌ها ۱/۳۱۲ هزار میلیارد ریال بود که در مقایسه با اسفندماه ۱۳۸۸ به ترتیب ۴/۶ و ۵ درصد رشد داشت. مانده تسهیلات پرداختی بانک‌ها از این محل تا پایان اسفندماه ۱۳۸۹ با ۷/۹ درصد افزایش به مرز ۸/۲۵۰ هزار میلیارد ریال رسید. بر اساس ارزش قراردادهای منعقد شده به طور متوسط ۱/۱۴۱ میلیون ریال تسهیلات برای ایجاد هر فرصت شغلی پیش‌بینی شده مورد نیاز است. تا پایان اسفندماه ۱۳۸۹ به ترتیب ۸/۸.۲۷۸ و ۷/۱۴.۰۲۵ میلیارد ریال از اصل این تسهیلات، سررسید آنها گذشته و معوق شده است و مطالبات معوق بانک‌ها از این محل نسبت به سال گذشته ۷/۳۹ درصد افزایش یافت. بر اساس طرح‌های قرارداد منعقد جدید پیش‌بینی می‌شد ۷/۱۸۷ هزار شغل ایجاد شود.
روند کاهشی اشتغالزایی
این مرکز در ادامه می‌نویسد: بر مبنای آمار و اطلاعات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، عملکرد طرح‌های اجرا شده و اشتغال ایجاد شده از محل طرح گسترش بنگاههای زود بازده دارای روند کاهشی بوده به گونه‌ای که در سال ۱۳۸۹ به کمترین مقدار خود و به حدود ۲۰ درصد تنزل یافته است. جدول (۱)
مرکز پژوهش‌ها در ادامه در خصوص اثربخشی طرح اعطای تسهیلات به بنگاههای اقتصادی کوچک زودبازده و کارآفرین به گزارش سازمان بازرسی کل کشور، بانک مرکزی و گزارش عملکرد 6 ساله برنامه چهارم توسعه اشاره می‌کند.
گزارش سازمان بازرسی
به نوشته مرکز پژوهش‌ها، اهم نتایج به دست آمده در گزارش سازمان بازرسی کل کشور (اسفندماه 87) براساس تعداد 665/4 نمونه در 23 استان به شرح ذیل است:
۱. پرداخت این تسهیلات در برخی موارد با اهداف تعیین شده در قانون برنامه چهارم توسعه مغایرت داشته و نتوانسته به رشد و توسعه این صنایع و به تبع آن رشد صادرات و اشتغال کمک کند و موجبات افزایش نقدینگی در اقتصاد و فعالیت‌های سفته‌بازی را فراهم کرده است.
2. به طور میانگین حدود 16 درصد طرح‌ها، صوری بوده (میانگین ساده 44/17 درصد و میانگین هندسی موزون 66/15 درصد) و متقاضیان تسهیلات بنگاههای زودبازده، اساسا اقدام به ایجاد طرح نکرده و تسهیلات را در محل دیگری هزینه کرده‌اند.
۳. به طور میانگین حدود ۴۰ درصد از اشتغال اسمی تعهد شده در طرح‌ها تحقق پیدا کرده است به عبارت دیگر حدود ۶۰ درصد انحراف در اشتغالزایی وجود داشته است.
4. براساس میانگین حساب موزون 95/21 درصد و میانگین هندسی موزون 92/16 درصد انحراف در خصوص تسهیلات پرداختی وجود داشته است. به عبارت دیگر برخی از دریافت‌کنندگان تسهیلات، منابع را بعضا یا به طور کامل در محل دیگری هزینه کرده‌اند و این مورد با موضوع طرح‌های صوری (بند «2») متفاوت است؛ چون در این مورد اخیر، طرح وجود خارجی دارد، ولی تسهیلات دریافتی برای توسعه طرح یا سرمایه در گردش مصرف نشده است.
گزارش بانک مرکزی
بازوی پژوهشی قوه‌قضائیه می‌نویسد: گزارش ارزیابی تسهیلات پرداختی بانک‌ها به بنگاههای زودبازده توسط گروه مشاور مستقل و با نظارت بانک مرکزی در قالب 60 گروه کارشناسی با بررسی تعداد 8.500 نمونه در 30 استان کشور تهیه شده است (مهرماه 87) که اهم نکات آن به شرح زیر است:
۱. درصد عدم انطباق (شامل انحراف و توقف) در استان‌های کشور پراکندگی زیادی دارد به طوری که این عدم انطباق از لحاظ تعداد طرح‌ها بین ۲/۲ و ۶/۴۲ درصد و از لحاظ مبلغ تسهیلات بین ۵/۰ تا ۲/۱۵ درصد در نوسان است.
2. در ارزیابی مجدد 800 طرح جمع‌آوری شده از استان‌های مختلف کشور، حدود 38 درصد از طرح‌های زودبازده مورد بررسی از نظر تعداد و مبلغ، اجرا نشده و منابع آن صرف سایر امور شده است. به عبارت دیگر در دو سال اول اجرای طرح از کل مبلغ تسهیلات پرداختی معادل 4191 میلیارد ریال، حدود 1604 میلیارد ریال منابع منحرف شده است.
گزارش معاونت برنامه‌ریزی
اما مهم‌ترین استناد مرکز پژوهش‌ها در این ارزیابی به گزارش عملکرد شش ساله برنامه چهارم (معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور -91) اشاره دارد که طی آن می‌نویسد: بررسی گزارش عملکرد 6 ساله برنامه چهارم توسعه نشان می‌دهد که نسبت تسهیلات پیش‌بینی شده در طرح‌های معرفی شده به کل تسهیلات تا پایان سال 1388 به میزان 01/209 درصد بوده و این رقم در پایان سال 1389 به 08/222 درصد رسیده است. نسبت مبلغ پرداخت شده به کل تسهیلات تا پایان سال 1388 به میزان 23/44 درصد در پایان سال 1389 به 67/47 درصد رسید. میانگین اشتغال پیش‌بینی شده در طرح‌های معرفی شده نیز قابل توجه است که در سال 1388 به ازای هر طرح 27/3 نفر و در پایان سال 1389 نیز به ازای هر طرح به 38/3 نفر افزایش یافته است.
میانگین اشتغال ایجاد شده در طرح‌های به بهره‌برداری رسیده نسبت به پیش‌بینی آن متفاوت است. از ابتدای اجرای طرح زودبازده‌ها تا پایان سال ۱۳۸۸ به ازای هر طرح به بهره‌برداری رسیده، ۵۴/۱ نفر و در پایان سال ۱۳۸۹ به ازای هر طرح به بهره‌برداری رسیده به ۵۷/۱ نفر اشتغالزایی صورت گرفت. جدول (۲)
در نتیجه‌گیری از این فصل از گزارش آمده است: نسبت اشتغال ایجاد شده به اشتغال پیش‌بینی شده در قراردادهای منعقده می‌تواند بهترین نماگر عملکرد طرح‌های زودبازده در بازار کار کشور باشد. در پایان سال 1388 این نسبت به 01/40 درصد و در پایان سال 1389 نیز با اندکی کاهش به 43/39 درصد رسید که این امر نشان‌دهنده ناموفق بودن سیاست اشتغالی دولت در قالب طرح‌های زودبازده است. این مساله به نوعی در مقایسه میانگین اشتغال پیش‌بینی شده طرح‌ها با اشتغال ایجاد شده نیز قابل مشاهده است. در سال 1389 اشتغال پیش‌بینی شده در طرح‌ها 38/3 نفر به ازای هر طرح بوده است و در همین سال اشتغال ایجاد شده به 57/1 نفر کاهش یافت. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که میزان انحراف طرح‌های زودبازده از اهداف اشتغالزایی، بیش از 60 درصد می‌باشد.
اشتغال‌های ناپایدار
در بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌ها آمده است: بررسی روند نرخ بیکاری در کشور نشان می‌دهد که در سال‌های اجرای طرح بنگاههای زودبازده به‌رغم منابع عظیم تخصیص‌یافته، (بیش از 250 هزار میلیارد ریال) کاهش چشمگیری در نرخ بیکاری و شمار بیکاران کشور مشاهده نمی‌شود به‌گونه‌ای که فقط در سال‌های 1386 و 1387، نرخ بیکاری به ترتیب 5/10 و 4/10 درصد بود که در مقایسه با نرخ 3/11 درصد در سال 1385، کمتر از یک درصد کاهش در نرخ بیکاری را نشان می‌دهد. در سال 1388 به بعد، نرخ بیکاری دارای روند افزایشی بوده به‌گونه‌ای که در سال 1388 تا 1390 به ترتیب به 9/11، 5/13 و 3/12 درصد رسید. به عبارت دیگر می‌توان نتیجه گرفت که اشتغال ایجاد شده در سال‌های 1386 و 1387 پایدار نبوده و مقطعی بوده است. همچنین در بررسی روند شاخص‌های بخش صنعت می‌توان دریافت که به جز در سال 1386 تغییرات چشمگیر و به‌خصوص مداوم و مستمری در زمینه تعداد پروانه بهره‌برداری و ایجاد اشتغال صنعتی در دوره اجرای طرح بنگاههای زودبازده مشاهده نمی‌شود.
شکست برنامه دولت
در فصل جمع‌بندی و نتیجه‌گیری این گزارش آمده است: برآیند آمار و ارقام و اطلاعات احصا شده حکایت از این دارد که سیاست اشتغالزایی دولت در قالب گسترش طرح‌های زودبازده با موفقیت همراه نبود و میزان انحراف طرح مذکور از اهداف اشتغالزایی، بیش از 60 درصد است. همچنین با توجه به گزارش سازمان بازرسی کل کشور و بانک مرکزی در زمینه عملکرد منابع و تسهیلات پرداختی به این طرح تا پایان سال 1387 و به‌خصوص عملکرد تعداد طرح‌های به بهره‌برداری رسیده در سال‌های اخیر در سطح 70 درصد و افزایش معوقه‌های بانکی از این محل در سال‌های اخیر، می‌توان نتیجه گرفت که تا پایان سال 1390 تقریبا 30 درصد از منابع و تسهیلات پرداخت شده به طرح‌های زودبازده بدون عملکرد بوده یا منحرف شده است.
ارسال نظر